Khu du lịch sinh thái Tràng An được ví như một “Hạ Long cạn”. Nơi đây có hệ thống núi đá vôi và hang động tự nhiên hết sức đa dạng. Nhiều dãy núi đá vôi vách dựng đứng ôm trọn cả thung lũng, dưới chân các dãy núi đá vôi có rất nhiều hàm ếch, cửa hang là dấu tích sự xâm thực của nước biển. Đến Tràng An, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng với núi đá chon von, cỏ cây xanh ngắt cùng những thung nước trong vắt dưới chân vách đá và nhiều hang động kỳ bí.

Du khách xuống thuyền để khám phá sự kỳ bí của Tràng An. Không gian mở ra cả một vùng non nước mây trời khoáng đạt. Đáy nước trong xanh in sắc núi. Điểm dừng đầu tiên trong cuộc hành trình của du khách là đền Trình - tương truyền rằng ngôi đền đã được xây dựng từ rất lâu rồi và là nơi mà nhân dân trong vùng thờ hai vị giám quan nhà Đinh, các ông là những người bảo hộ khu vực này. Rời đền Trình, du khách bắt đầu cuộc hành trình khám phá các hang. Điều làm nên sự hấp dẫn trong hang là hệ thống nhũ đá tự nhiên cùng dòng nước mát lạnh, men theo những lối mòn hằn sâu trên vách hang, tạo thành những dòng chảy uốn lượn. Mỗi hang ở đây lại có những đặc trưng thể hiện ngay từ tên gọi của hang và gắn với những truyền thuyết riêng.Tràng An có chừng 50 hang động có nước trong khoảng 100 hang động, được nối với nhau bởi gần 30 thung, các thung lại thông với nhau qua các hang thủy động tạo nên hệ thống xuyên thủy động như một trận đồ bát quái vừa kỳ ảo vừa biến hóa khôn lường. Như sự sắp đặt vô tình của tạo hóa khiến cho chặng đi chặng về không lặp lại như con đường độc đạo trên nước. Cùng với cảnh quan thiên nhiên sơn thủy hữu tình, nên thơ, đặc điểm này tạo cho Tràng An một nét độc đáo mà hiếm nơi nào có được.

Các thung ở đây đều mang một vẻ đẹp riêng, mây trời, non xanh, nước bạc hoà quyện vào nhau, thoắt ẩn, thoắt hiện giống như bức tranh thủy mặc khác nhau về núi và nước. Thung lớn nhất là thung Bậc Bài (366.000 m²), thung nhỏ nhất là thung Sáng (15.400 m²).

Tiếp tục cuộc hành trình, du khách tới thung đền Trần, xuống thuyền lên thăm ngôi đền cổ được xây dựng từ đời Trần, bằng đá xanh nguyên khối, trạm trổ hoa văn tinh xảo. Đền Trần là nơi thờ trung vương tướng Trần Quý Minh, viên tướng trấn ải Sơn Nam thời Hùng Vương thứ 18. Sau khi thăm đền Trần, du khách sẽ được thuyền đưa đi qua hang Seo Lớn - chỉ có 98m nhưng lại chính là một chữ W phóng lớn của tự nhiên, qua hang Seo Bé để tới Phủ Khống - là nơi thờ 7 vị quan trung thần triều Đinh, gắn với các truyền thuyết khi vua Đinh Tiên Hoàng băng hà. Đền tựa lưng vào núi, mặt nhìn ra thung nước trong xanh, phong cảnh sơn thủy hữu tình. Nơi đây còn có cây Thị mà người đời vẫn truyền nhau rằng dễ đến nghìn năm tuổi. Nhưng điều hết sức lạ lùng ở cây Thị này là quả của nó thường có hai loại khác nhau, đó là một loại quả hình tròn và một loại quả hình dẹt rất lạ mắt.Hang Tối dài khoảng 315m, đúng như nghĩa đen của nó, nếu như không có đèn du khách sẽ cảm thấy như đang trôi qua bóng đêm đặc quánh, nhiều chỗ hẹp và tối đến nỗi phải cúi người xuống thấp thuyền mới lách qua được, thi thoảng những giọt nước lạnh nhỏ xuống từ những nhũ đá khiến du khách không khỏi giật mình. Hang Nấu rượu dài 260m, có mạch nước ngầm sâu 10m. Tương truyền rằng xưa kia để nấu rượu tiến vua, các bậc tiền bối đã vào hang lấy nước. Khi nạo vét lòng hang có nhiều bình gốm, hũ, vại và các dụng cụ để nấu rượu đã được phát hiện. Hang Sáng, mọi thứ đều sáng long lanh với những nhũ đá pha cát óng ánh kỳ lạ. Hang Ba Giọt không chỉ đẹp với vẻ kỳ lạ của sắc màu nhũ đá mà còn được gắn với một câu chuyện tình cảm động. “Một chàng trai không thể lấy được người con gái mình yêu, đã đến hang này, thắp nến trên lưng chú rùa nhỏ. Chàng khóc ba ngày ba đêm rồi sang hang Si để trẫm mình. Cái tình của chàng khiến cho tất cả nhũ đá trong hang cũng phải nhỏ lệ thành những giọt nước mắt đá mê hồn. Khi đi qua Hang Ba Giọt du khách hứng lấy ba giọt nước trong lòng bàn tay thì sẽ công thành danh toại, hứng tiếp ba giọt nữa để uống thì tình yêu sẽ viên mãn”.

Hơn nữa, Khu du lịch sinh thái Tràng An còn là nơi có hệ sinh thái động thực vật đa dạng mà các nhà khoa học đã ví như một “bảo tàng địa chất ngoài trời” với khoảng hơn 310 loại thực vật bậc cao, nhiều loại rêu tảo và nấm. Trong đó, một số loài gỗ thuộc diện quý hiếm như: sưa, lát, nghiến cùng nhiều loài cây có giá trị cao được sử dụng làm thực phẩm, làm thuốc chữa bệnh như: hoài sơn, kim ngân, bách bộ, rau sắng, …Ngoài ra, còn có khoảng 30 loài thú, hơn 50 loài chim, hàng chục loài bò sát, có một số loài thú quý hiếm như: sơn dương, báo gấm, chim phượng hoàng…

Đến với Khu du lịch sinh thái Tràng An để được thưởng ngoạn một bức tranh thủy mặc mê đắm lòng người với non nước, mây trời, khám phá những hang động kỳ ảo và có những phút giây thanh tịnh, thư giãn với văn hóa tâm linh riêng có của nơi đây
.