Chùa Thánh Chúa được xây dựng từ thời Lý, trên đất làng Dịch Vọng Hậu. Thế kỷ thứ 17, một phần làng Dịch Vọng Hậu được tách ra để thành lập làng Mai Dịch. Từ đó chùa Thánh Chúa nằm trên địa phận của hai làng, thờ Phật và Nguyên phi Ỷ Lan. Sử cũ ghi lại rằng, chùa Thánh Chúa là nơi Nguyên phi Ỷ Lan thường lui tới và ở lại để ăn chay, niệm Phật. Đây cũng là nơi các vị vua nhà Lý thường đến  để nghiên cứu Phật pháp.

Ngôi chùa còn gắn bó với tuổi thơ của Vua  Lê Thánh Tông. Lúc vua còn nhỏ, triều đình có biến cố, vua phải chạy lánh nạn, đổi áo, ở lẫn với tăng tiểu tại chùa.

Lễ hội chùa Thánh Chúa được tổ chức vào ngày 25 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Từ sáng sớm, lễ dâng hương, dâng hoa, tụng kinh cúng Phật của các sư thầy và vãi già hai làng Dịch Vọng Hậu và Mai Dịch để cầu cho quốc thái, dân an, nhân dân sống hướng thiện được tổ chức. Tiếp theo, hai đội dâng hương nữ của hai làng lần lượt hành lễ tưởng niệm Nguyên phi Ỷ Lan.  

Buổi chiều, lễ hội tiếp tục diễn ra với các hoạt cảnh về Nguyên phi Ỷ Lan và thời thơ ấu của Vua Lê Thánh Tông. Ngoài trình diễn hoạt cảnh còn có múa hoa sen cúng Phật, tượng trưng cho sự tinh khiết, hướng thiện của con người; múa chim phượng tượng trưng cho sự no ấm hạnh phúc và hát chèo đò đưa thuyền về Tây Trúc.

Trong ngày lễ hội còn có nhiều trò chơi dân gian như: cờ bỏi, bịt mắt đập niêu...

                                                                                                                                            Bài và ảnh Huy Hoàng