Đền Thượng còn có tên khác là Thánh Trần Từ, một trong những danh thắng lịch sử của vùng Đông Bắc. Đền được xây trên đất thuộc phố Bảo Thắng, Châu Thủy Vĩ, tỉnh Hưng Hóa nay thuộc phường Lào Cai, cách cửa khẩu quốc tế Lào Cai chỉ có 500m.

Đền Thượng được xây dựng vào thời Lê, niên hiệu Chính Hòa (1680 - 1705). Đây là nơi thờ Quốc công Tiết chế Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn, người anh hùng dân tộc đã có công lao to lớn, lãnh đạo toàn dân và quân Đại Việt 3 lần đánh thắng quân Mông Nguyên xâm luợc hồi thế kỷ 13. Tọa lạc trên đồi Hỏa Hiệu thuộc dãy núi Mai Lĩnh với độ cao 1.200m so với mực nước biển, Đền Thượng được xây dựng theo lối kiến trúc cổ hình chữ Công (I), tuân theo thuyết phong thủy nên rất đường bệ và trang nghiêm. Khu vực Đền Thượng có cảnh quan thiên nhiên sơn thủy hữu tình cùng sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống với nét văn hóa bản địa, tạo cho ngôi đền dáng vẻ uy nghi, lộng lẫy.

Ngay khi bước chân vào cổng đền, du khách đã được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cây đa lông 300 năm tuổi đang vươn cành trổ tán. Cây có nhiều thân và rễ phụ, chiều cao hơn 30m, chu vi 44m. Đây được coi là hiện thân của Thánh mẫu Thượng Ngàn trong tín ngưỡng của người Việt. Hiện dưới gốc cây đa vẫn còn ngôi miếu thờ Bà chúa Thượng Ngàn (Nữ chúa rừng xanh) với câu đối: Thụ mộc đa sinh sinh thế thế/Tiên cô hóa hiện hiện linh linh. Tương truyền, trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, Bà chúa Thượng Ngàn đã góp công đánh giặc bảo vệ bờ cõi nước Nam, ghi nhớ công ơn của bà, nhân dân đã lập miếu thờ ngay dưới gốc cây đa xum xuê cành lá.

Tại khu vực đền chính, bức hoành phi “Văn hiến tự tại” được treo trước Nghi môn, hai bên có hai câu đối: Việt khí linh đài hoành không lập/Đông A hào khí vạn cổ tồn, nghĩa là: Nước Việt đài thiêng vắt ngang trời/Nhà Trần hào khí còn muôn thủa. Mặt sau Nghi môn nội có dòng chữ : “Quốc thái dân an” với hai câu đối: Thiên địa dịu y, thiên địa cựu/Thảo hoa kim dị, thảo hoa tiền, nghĩa là: Trời đất vẫn nguyên, trời đất cũ/Cỏ hoa nay khác, cỏ hoa xưa. Đền Thượng được xây dựng khang trang với 7 gian thờ chính gồm: Cung thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, Cung thờ Tam tòa Thánh Mẫu; Ban thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo; Cung thờ Đức vua cha Ngọc Hoàng... và các ban thờ phía Tả Vu - Hữu Vu thờ Chầu bà Đệ Nhị Sơn Trang, Thập Nhị Tiên Cô, Chầu hầu cận Chúa và Cậu Bé thủ đền... tất cả đều được sắp đặt theo trình tự. Bên cạnh Đền Thượng là ngôi đình hình vuông với 4 cửa, 8 rồng chầu, giữa phương đình là hình rùa vàng lưng đội bia đá khắc tích “Đức Thánh Trần”. Nơi đây trước kia là nơi nghỉ chân của các quan quân đi tuần, ngày nay, là rừng sinh thái với đủ các loại cây trồng bảo vệ môi trường, phục vụ du khách tham quan, nghỉ chân thưởng thức khí hậu trong lành.

Đền Thượng nằm trong quần thể di tích văn hóa với chùa Tân Bảo, đền Am, đền Mẫu, đền Cấm, đền Quan. Đây là một trong những ngôi đền linh thiêng được nhiều người biết đến nhất trong hệ thống các đền, chùa ở Lào Cai. Với vẻ đẹp và sự uy nghi bề thế ngay tại trung tâm tỉnh lỵ và cửa khẩu quốc tế, vùng đất linh thiêng nơi địa đầu Tổ quốc này mỗi năm đón hàng vạn lượt du khách trong và ngoài nước đến thăm viếng, tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc. Ngay tại những bậc thang đầu tiên dẫn lên đền, chúng tôi gặp chị Yu Wen-xia, một phụ nữ đến từ tỉnh Vân Nam (Trung Quốc). Chị cho biết năm nào chị cũng cùng chồng dắt hai con lên thăm Đền Thượng. “Ngôi đền này không chỉ đẹp mà còn rất linh thiêng, vì thế mỗi năm tôi đều đến đây để chiêm bái, cầu mong những điều tốt đẹp nhất cho gia đình”, chị Yu chia sẻ.

Qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, năm 1996, Đền Thượng được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và được duy tu lại với quy mô bề thế, uy nghi như ngày nay. Hàng năm, Đền Thượng tổ chức lễ hội vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch với nhiều hoạt động như: khai hội, rước kiệu vong linh, đọc văn tế, dâng hương; cùng nhiều trò chơi dân gian đặc sắc, vui nhộn như: múa rồng, lân, kéo co, ném còn, vật dân tộc, đẩy gậy, bắn nỏ, chọi gà, đu, cờ người... Các hoạt động của lễ hội luôn thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách trong và ngoài nước.