Từ tờ mờ sáng, tiếng trống rộn ràng đã vang lên khắp đảo Lý Sơn, như một nghi thức bắt đầu cho lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa, tri ân đội hùng binh giữ biển. Nghi lễ thường niên nhằm tri ân, tưởng nhớ đến đội dân binh Hoàng Sa năm xưa đã có công đo đạc, cắm mốc, dựng bia khẳng định chủ quyền tại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam.

Bắt đầu bằng những hồi trống rộn ràng, các bậc cao niên trong làng đứng lễ tế cùng những vật phẩm địa phương, nhằm tri ân những người đã ngã xuống vì hai quần đảo Hoàng Sa-Trường Sa cũng như cầu mong cho mưa thuận, gió hòa đối với người dân nơi đảo tiền tiêu Lý Sơn.

Hòa trong tiếng trống, thanh la..., vị chủ tế đình làng An Hải đọc bài văn tế hùng binh Hoàng Sa: “Biết mấy phen thề non hẹn biển. Quyết một lòng chiến đấu đến cùng. Xót thương thay những chiến sĩ tuân mệnh triều đình bảo vệ lãnh hải trên quần đảo Hoàng Sa-Trường Sa đã xả thân vì Tổ quốc. Son sắt một lòng, ngang dọc chí nam nhi, phong ba vùi dập, tuyết sương chẳng quản, mưa gió chẳng sờn...”

Theo sử sách ghi chép lại, vào đầu thế kỷ 17, khi vào trấn nhậm phía nam, Chúa Nguyễn đã cho lập đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải tại làng An Vĩnh và An Hải nay thuộc xã Tịnh Kỳ, huyện Sơn Tịnh, Quảng Ngãi.

Theo đó, mỗi năm sẽ có 70 suất đinh là những trai tráng khỏe mạnh giỏi bơi lội được bổ sung vào đội Hoàng Sa. Đến đầu thế kỷ 19, các dân binh trong đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải chủ yếu là những trai tráng thuộc các tộc họ trên đảo Lý Sơn.

Nhiệm vụ của đội dân binh Hoàng Sa là đo đạc hải trình, dựng bia, cắm mốc chủ quyền và thu lượm sản vật tại Hoàng Sa và Trường Sa. Để thực thi nhiệm vụ vua ban, những dân binh phải lênh đênh trên biển bằng những chiếc thuyền câu mong manh trong suốt 6 tháng, từ tháng 2 đến tháng 8 âm lịch.

Trước khi lên thuyền làm nhiệm vụ, các tộc họ trên đảo tổ chức lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa (lễ tế sống) để động viên những người con ưu tú của quê hương vì nước quên thân. Hiện nay, tên tuổi của những người đã ngã xuống vì chủ quyền biển đảo của Tổ quốc được sử sách ghi lại.

Ông Dương Hữu Nghĩa, Trưởng ban khánh tiết Đình làng An Hải cho biết: Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa năm nay được các tộc họ xã An Hải tổ chức với những nghi thức trọng thể, nhằm tri ân, tưởng nhớ công lao to lớn của các dân binh Hoàng Sa năm xưa. Đây cũng là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần anh dũng, bất khuất của thế hệ cha ông đối với thế hệ trẻ ngày nay, đồng thời thể hiện nét sinh hoạt văn hóa phong phú, đa dạng mang tính tâm linh của người dân trên đảo Lý Sơn.