Biểu diễn hát giao duyên trên Vịnh Hạ Long.

Từ bảo tồn hát giao duyên...

Được ra đời từ xa xưa, những làn điệu hát giao duyên được cư dân vạn chài sáng tạo từ đời sống sinh hoạt phong phú, nhiều màu sắc. Đó là những câu hò, điệu hát, câu răn dạy ẩn chứa những tri thức văn hóa dân gian, kinh nghiệm... của cha ông truyền lại. Trong mỗi câu hát đều chứa đựng niềm vui, nỗi buồn, ước vọng, hoài bão, thậm chí là những tri thức quý bao đời về nghề đi biển... Hát giao duyên của ngư dân vạn chài Hạ Long gồm nhiều hình thức, làn điệu, song chủ yếu là lối hát đối đáp giữa nam và nữ, đặc sắc hơn cả là hát chèo đường, hò biển và hát cưới trên thuyền...

Thấy được giá trị to lớn đó, thời gian qua, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã tích cực trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị này. Những bước đi đầu tiên được thực hiện từ giai đoạn trước năm 2006 khi thực hiện Dự án Bảo tàng sinh thái Hạ Long, nghiên cứu, tìm hiểu, sưu tầm những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể... trong đó có hát giao duyên. Đây là một trong 12 dự án của dự án Bảo tàng sinh thái Hạ Long. Thấy được giá trị, sự phong phú của nghệ thuật hát giao duyên, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã tiến hành sưu tầm, chuẩn hóa, bảo tồn. Cùng với đó, mở các lớp dạy hát cho con em ngư dân tại làng chài do các nghệ nhân cao tuổi làng chài đứng lớp. Nhờ cách làm này, đơn vị đã tổ chức được 2-3 khóa, đào tạo được khoảng 20 học viên.

Thuận lợi nhất là tháng 5/2006, khi Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn đi vào hoạt động, các hoạt động sưu tầm, bảo tồn quy củ hơn. Hát giao duyên bước đầu đã được phát huy, đưa vào biểu diễn phục vụ du khách và được đánh giá cao. Năm 2014, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long cũng đã có dự án sưu tầm văn hóa vật thể, phi vật thể của làng chài. Tháng 6/2014, trong bối cảnh di dân lên bờ, trước nguy cơ mai một hát giao duyên, thay đổi môi trường sống, giai đoạn 2016-2107, đơn vị đã đề xuất lựa chọn một số nét văn hóa tiêu biểu để phục dựng lại công phu, trong đó có hát giao duyên.

Du khách xem các tiết mục biểu diễn hát đám cưới ở vùng nước trước cửa Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn trên Vịnh Hạ Long.

Ban đã thành lập các câu lạc bộ hát giao duyên, tiến hành sưu tầm những trích đoạn hát giao duyên xưa, đặc sắc, như: Hát đố, hát giảng, hát đám cưới... Cán bộ Ban cũng đã dày công tìm kiếm những nghệ nhân nổi tiếng như ông Nguyễn Văn Hưu và những người cao tuổi ở làng chài am hiểu, dạy hát cho lớp trẻ. Ban cũng đã mời các chuyên gia về văn hóa dân gian, các nghệ sĩ là trưởng các đoàn nghệ thuật lớn của tỉnh nghiên cứu, biên đạo lại nội dung, tư vấn về trang phục và hình thức trình diễn để hát giao duyên trở thành một sản phẩm hoàn chỉnh. Nhờ đó, các tiết mục biểu diễn được phục dựng hay, độc đáo hơn với du khách

...tới tạo sản phẩm du lịch độc đáo

Nhờ chương trình đặc sắc, Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn đã trở thành điểm hẹn quen thuộc. Các hãng lữ hành đã đưa chương trình hát giao duyên vào tour quảng bá, trở thành một trong những điểm nhấn của hành trình khám phá di sản. Đến nay, với nhiều hãng lữ hành, tour lớn, hãng tàu du lịch lớn, hát giao duyên đã trở thành “món ăn tinh thần" không thể thiếu của du khách Âu, Á...

Theo thống kê, lượng du khách tới tham quan Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn đã tăng đáng kể. Từ năm 2017, đặc biệt từ tháng 7/2017 (thời điểm Trung tâm được di chuyển ra phía ngoài), số chương trình biểu diễn đã tăng lên từ 3-4 suất diễn/ngày hoặc nhiều hơn. Lượng khách tham quan và thưởng thức hát giao duyên tăng trung bình từ 2-5 lần, 5 tháng cuối năm 2017 đạt gần 6.000 lượt. Lượng khách năm 2018 đạt gần 50.000 lượt, tăng mạnh so với năm 2016 (4.000 lượt).

Rõ ràng hát giao duyên đang chứng tỏ sức hấp dẫn của mình với tư cách nâng cao chất lượng dịch vụ, một trải nghiệm độc đáo vùng di sản. Để tiếp tục tăng cường sức hút, tháng 4/2019, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã triển khai truyền dạy hát giao duyên theo Kế hoạch số 264/KH-UBND (23/11/2017) về thực hiện bảo tồn, phát huy một số giá trị văn hóa tiêu biểu của làng chài trên Vịnh Hạ Long, do UBND TP Hạ Long phê duyệt. Theo đó, từ ngày 6-22/4, đơn vị đã liên tục tổ chức các buổi dạy hát giao duyên ở khu tái định cư (phường Hà Phong) và Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn, do các Nghệ nhân Nguyễn Văn Hưu, Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Thanh Chắc đứng lớp. Các học viên là con em ngư dân này sẽ là nòng cốt để truyền dạy lại nghệ thuật hát cho những người khác sau lớp học này.

Nghệ sĩ Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh hướng dẫn kỹ thuật thanh nhạc,
kết hợp trình diễn cho các học viên. Ảnh: Hoàng Hương (Ban Quản lý Vịnh Hạ Long)

Cùng với đó, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long cũng được cấp kinh phí để sửa chữa, duy trì 20 căn nhà tiêu biểu của ngư dân làng chài Cửa Vạn; tái hiện lại mô hình lớp học nổi, thư viện, nhà sách và dự kiến sẽ xây dựng bộ phim giới thiệu làng chài, tổ chức các lớp học đan lờ, sửa lưới, móc câu... Ban cũng sẽ đặt thêm 2 thuyền nan, 6 thuyền ba vát để phục vụ hát giao duyên, trải nghiệm đánh cá. Tất cả nhằm tái hiện sinh động không gian, cuộc sống của ngư dân làng chài.

Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Thanh Chắc chia sẻ: Các tiết mục được sưu tầm công phu, truyền dạy cho chính con em làng chài biểu diễn là một lợi thế. Với các tiết mục cách tân cũng được đầu tư nhiều về trang phục, thanh nhạc, kỹ thuật trình diễn cùng với cách tân trong lời hát để dễ hát, lời hay, dễ hiểu cho du khách. Tin rằng sự công phu, những thay đổi đó sẽ tái hiện sinh động lại được một trong những nét văn hóa đặc sắc nhất của ngư dân, sẽ chinh phục được những du khách khó tính nhất...

Có thể thấy, so với trước, việc thực hiện kế hoạch bảo tồn, phát huy hát giao duyên và các giá trị văn hóa khác trên Vịnh Hạ Long đã được thực hiện một cách quy củ, bài bản, công phu hơn. Có thể thấy hình ảnh của một chương trình du lịch hoàn chỉnh, đặc sắc cơ bản đã "thành hình". Theo đó, tới đây, du khách có thể tham quan Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn, tham quan lớp học, xem phim tư liệu về làng chài, tham quan làng chài, trải nghiệm đánh cá cùng ngư dân... Và một trong những điểm nhấn là du khách sẽ được thưởng thức các tiết mục hát giao duyên truyền thống và cách tân ngay tại Trung tâm hoặc dưới nước, giao lưu với nghệ sĩ biểu diễn...

Anh Trần Đăng An, Giám đốc Halotour (TP Hạ Long) hào hứng chia sẻ: Tôi đã đi khảo sát phát triển sản phẩm ở các làng chài nhiều lần. Du khách, đặc biệt là du khách quốc tế rất thích cảnh quan, văn hóa làng chài. Các nét văn hóa đặc sắc, trải nghiệm thú vị đang được tái hiện hy vọng sẽ là sản phẩm du lịch hấp dẫn, món quà cho du khách khi đến với di sản Vịnh Hạ Long.

Tạ Quân