Lễ hội nghìn năm tuổi  

Ông Nguyễn Văn Thắng, Phó Chủ tịch Hội người cao tuổi xã Hải Lựu chia sẻ, tương truyền lễ hội chọi trâu Hải Lựu có từ thế kỉ thứ II trước Công nguyên, cách đây khoảng 2200 năm.   Năm 111 trước Công nguyên, tướng quân Lộ Bát Đức nhà Hán đem quân xâm lược nước Nam Việt. Lúc đó, Thừa tướng Lữ Gia, một tướng giỏi của triều đình đã đem quân về vùng núi Hải Lựu – Lập Thạch để chống giặc.  

Để động viên tinh thần binh sĩ và dân chúng khi thắng trận, Thừa tướng Lữ Gia cho mổ trâu khao thưởng quân sĩ và dân làng ăn mừng chiến thắng. Ông đặt ra trò đấu ngưu (chọi trâu) nhằm khích lệ khí thế quân sĩ và người dân, từ đó, dần dần trở thành lễ hội chọi trâu.    

Hội chọi trâu được lưu truyền qua nhiều đời, trở thành một cổ tục truyền thống của địa phương. Lễ hội bị đứt đoạn từ năm 1947 và đến năm 2002 mới được khôi phục lại.  

Hàng năm, cứ đến ngày 16 tháng Giêng người dân trong xã lại nô nức tổ chức lễ hội chọi trâu vừa để tưởng nhớ đến công ơn của thừa tướng Lữ Gia vừa là hoạt động văn hóa truyền thống, khích lệ tinh thần người dân địa phương bước vào năm mới.  

“Đây là lễ hội truyền thống đặc sắc, có ý nghĩa lớn về mặt văn hóa, tinh thần với người dân xã nhà. Hàng năm, lễ hội còn thu hút hàng vạn người dân ở nhiều nơi đến trẩy hội”, ống Thắng cho biết.  

Nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân đi xem hội ngày càng đông, năm 2006, tỉnh Vĩnh Phúc đã đầu tư cho xã Hải Lựu mở rộng và hoàn thiện sân vận động phục vụ lễ hội chọi trâu. Sân có sức chứa hàng nghìn người. Xung quanh sới chọi được dựng hàng dào bằng gỗ chắc chắn, đảm bảo an toàn cho người xem, các bậc ngồi được lát bằng đá.  

Tham gia lễ hội chọi trâu năm nay có 26 “ông cầu” (trâu chọi) của 19 thôn trong xã và của các nhà tài trợ lễ hội. Theo thể lệ, ngày 16 khai mặc lễ hội và tổ chức thi đấu vòng loại. Sáng 17 tổ chức các trận bán kết, chung kết để phân loại nhất, nhì, ba.  

Để có những “ông cầu” phục vụ vào đúng lễ hội, ngay từ đầu năm trước, những người nuôi trâu chọi phải đi khắp các tỉnh miền núi phía Bắc  như Hà Giang, Lào Cai, Phú Thọ… để tìm mua trâu chọi.  

Đến tháng 9 âm lịch năm trước hội, các chủ trâu phải làm lễ tấu trình ở vọng đài tưởng niệm tâm linh để kính cáo với thánh thần là trâu được tham gia vào lễ hội. Đến ngày 15 tháng Giêng, tất cả các “ông cầu” đều phải làm lễ trước Thành hoàng làng, sau đó mới được vào thi đấu.  

Các trận chọi trâu ở lễ hội luôn diễn ra đầy kịch tính và hấp dẫn, thu hút hàng vạn người đến xem. Khi trọng tài chính hô: “Trâu ở cửa Đông và cửa Tây vào sới chọi”, hai trâu được đưa vào vạch xuất phát. Lúc trọng tài phát cờ thì chủ trâu thả hai trâu ra và trận chiến bắt đầu. Đúng lúc đó, tiếng chiêng, trống nổi lên thôi thúc cùng với tiếng hò reo, vỗ tay của khán giả làm vang dậy cả một vùng.  

Một trong những nét đặc sắc của lễ hội có sức hút lớn với du khách là món thịt trâu chọi. Tất cả các “ông cầu” sau khi thi đấu xong dù thua hay thắng trận đều được mổ thịt ngay tại chỗ để bán cho người dân địa phương và khách thập phương. Theo quan niệm của người dân trong vùng, ăn thịt trâu chọi sẽ đem lại may mắn và sức khỏe trong năm mới.  

Nuôi trâu cũng lắm công phu  

Khi được xem những trận chọi trâu nảy lửa, ít ai biết được để có những “ông cầu” thiện chiến, chủ nuôi trâu phải tốn rất nhiều công sức.  

Anh Nguyễn Tiến Thuận ở làng Len là một trong 26 người nuôi trâu chọi phục vụ cho lễ hội năm nay. Mới bước sang tuổi 36 nhưng anh đã có đến gần 10 năm kinh nghiệm nuôi trâu chọi.  

Anh Thuận cho hay, để nuôi được một “ông cầu” như ý muốn, người nuôi trâu phải trải qua nhiều công đoạn hết sức công phu, từ việc chọn mua trâu chọi đến việc chăm sóc và huấn luyện.  

Khi được giao nuôi “ông cầu” phục vụ lễ hội, ngay từ đầu năm, anh đã phải lặn lội đi nhiều tỉnh phía Bắc, mất hàng tháng trời mới mua được một con trâu chọi ưng ý. Mỗi chủ trâu lại có một “bí quyết” nuôi trâu chọi riêng.  

Anh Thuận “bật mí”, những người nuôi trâu rất kĩ lưỡng trong việc chọn mua trâu chọi. Những con trâu chọi đạt yêu cầu phải đảm bảo thân hình to khỏe, cân đối, có móng hến (móng dầy và khỏe để bám đất được chắc khi thi đấu); đồng thời trâu phải có tuổi đời từ 9 năm trở lên mới có được sức lực sung mãn. Tùy từng miếng đánh mà chủ trâu chọn mua những con trâu có độ mở sừng phù hợp.  

Việc chăm sóc và huấn luyện trâu chọi cũng được chủ trâu tiến hành một cách cẩn thận và bài bản. Chuồng nuôi phải luôn đảm bảo khô ráo và sạch sẽ. Mùa hè, mỗi ngày phải tắm cho trâu một lần bằng nước sạch, còn mùa đông thì phải quây kín chuồng để trâu không bị lạnh. Đợt giá lạnh vừa qua, anh thường xuyên phải thức trắng đêm đốt lửa giữ ấm cho “ông cầu”.   Hàng ngày, anh cho trâu chọi húc đầu vào các gốc cây to trong vườn để rèn luyện cho trâu các miếng đánh. Bên cạnh đó, anh còn thường xuyên khua chiêng gióng trống giúp “ông cầu” quen với không khí náo nhiệt khi thi đấu.  

“Việc nuôi trâu chọi tuy vất vả nhưng người nuôi trâu luôn được bà con hàng xóm trọng vọng và yêu quý. Tôi cảm thấy rất vui khi được đóng góp một phần công sức vào việc giữ gìn một nét đẹp văn hóa truyền thống của quê nhà”, anh Thuận nói.