Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba, Trần Khánh Dư được cử làm Phó tướng trấn giữ Vân Đồn. Ông đã có công lớn trong việc đánh tan đạo binh thuyền chở lương thực, khí giới của quân Nguyên do Trương Văn Hổ chỉ huy vào tháng 12 năm 1287, góp phần làm xoay chuyển tình thế chiến tranh, tạo nên chiến thắng Bạch Đằng lịch sử. Lễ hội Quan Lạn không những là một hội làng truyền thống mà còn thể hiện tinh thần thượng võ của dân tộc chống giặc ngoại xâm, bảo vệ chủ quyền đất nước của những người dân vùng biển.

Sau lễ rước sắc lệnh, tế thần ở đình, miếu, nghè là lễ diễu hành trên sông và tế linh thần thổ địa. Tại lễ tế, dân làng chia thành 2 đội, lính bên văn áo trắng quần xanh, chân quấn xà cạp xanh, lính bên võ quần áo xám hoặc đen. Tiếng chiêng trống, tiếng hô vang, cờ bay phần phật đầy khí thế. Mỗi khi hai đội giáp nhau, quân lính cùng dân chúng hét vang dậy cả một vùng. Hai tướng cầm đầu 2 bên múa những đường đao đẹp mắt, hai đoàn quân gặp nhau ba lần, tượng trưng cho ba lần đánh thắng quân Nguyên thời Trần. Tới lần thứ ba, cả hai đoàn quân tập hợp trước miếu để hai vị tướng vào tế và cuộc đua thuyền bắt đầu. Trước đó, dân làng chia làm hai phe Đông Nam Văn và Đoài Bắc Võ lập doanh trại riêng từ ngày 13 để luyện quân, chuẩn bị thuyền đua. Thuyền đua thường là thuyền đi biển trọng tải 5 đến 6 tấn, rộng và sâu lòng, được hạ buồm, trang trí đầu rồng ở mũi thuyền. Nếu chiến thắng thuộc về Đoài Bắc Võ thì năm đó dân chúng tin rằng sẽ làm ăn thuận lợi, mùa màng bội thu, biển nhiều tôm cá. Tiếp đó là các hoạt động giao lưu văn nghệ, diễn xướng "Thế trận Vân Đồn" và các hoạt động thể thao, trò chơi dân gian như: đẩy gậy, kéo co...