Các đại biểu cắt băng khai mạc phòng trưng bày

Giáo dục và khoa cử Nho học được hình thành từ rất sớm ở Việt Nam và đến đầu thế kỷ XV thực sự được chú trọng và phát triển. Hệ thống trường học được mở từ kinh đô tới các làng xã. Một trong những trường tư được Thám hoa Nguyễn Huy Oánh lập tại làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh vào giữa thế kỷ XVIII là trường học Phúc Giang. Trường đã đào tạo trên 30 Tiến sỹ, hàng ngàn Hương cống, Cử nhân, những người sau đó đều trưởng thành, trở thành các nhà chính trị, nhà văn hóa, giáo dục, ngoại giao của đất nước.

Để có tài liệu phục vụ cho việc dạy và học, các nhà giáo họ Nguyễn Huy đã biên soạn lại các sách kinh điển Nho giáo, sau đó khắc lên gỗ để in thành sách dùng trong nhà trường. Đó chính là những bộ mộc bản của trường học Phúc Giang.

Mộc bản trường học Phúc Giang

Mộc bản trường học Phúc Giang hiện còn 383 bản, được làm từ gỗ cây thị “đực” lâu năm, kích thước dài 25-30cm, rộng 15-18cm và dày từ 1-2cm. Mộc bản được khắc tinh xảo, chữ khắc đẹp với nhiều dạng chữ như: lệ thư, thảo thư, giản tự, cổ tự… Phần lớn mộc bản khắc 2 mặt là nội dung sách, số ít khắc một mặt là tên sách, tờ đầu, tờ cuối và lời tựa sách. Nội dung mộc bản gồm các quyển sách kinh điển của Nho giáo như “Tính lý đại toàn”, “Ngũ kinh đại toàn” đã được biên soạn lại và quyển “Thư viện quy lệ” (Quy chế của trường Phúc Giang). Ngoài nội dung sách, trên mộc bản còn khắc thời gian, tên người biên soạn, người khảo duyệt, người viết chữ, người tổ chức khắc mỗi tập sách, ấn triện, gia huy và những đặc điểm riêng của dòng họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu. 

Mộc bản trường học Phúc Giang là tư liệu quan trọng của nền giáo dục Nho học góp phần to lớn trong việc đào tạo nhân tài cho đất nước giữa thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX. Đây cũng là tài liệu gốc chứng minh cho hoạt động giáo dục và văn hóa của một dòng họ khoa bảng, hiếu học nổi tiếng ở địa phương. Bản thân mỗi bản khắc là một cổ vật quý hiếm, là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Mộc bản trường học Phúc Giang là khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn lưu giữ được ở Việt Nam, hiện đang được bảo quản tại tư gia dòng họ Nguyễn Huy – huyện Can Lộc và Bảo tàng Hà Tĩnh.

Khách tham dự nghe thuyết minh về hiện vật trưng bày

Với những giá trị đặc biệt và tầm ảnh hưởng khu vực và quốc tế, ngày 19/5/2016, tại Cố đô Huế, “Mộc bản trường học Phúc Giang, thế kỷ XVIII-XX” đã được Hội nghị lần thứ 7 của Ủy ban Chương trình Ký ức thế giới, khu vực châu Á – Thái Bình Dương của UNESCO vinh danh và công nhận là Di sản tư liệu thế giới. Đây là niềm tự hào không chỉ của hậu duệ dòng họ Nguyễn Huy mà còn của nhân dân Hà Tĩnh và cả nước.

Tin, ảnh: Hương Lê