Cá gắp treo gác bếp xuất hiện ở Bảo Lạc từ rất lâu, được coi là món ăn quen thuộc của người dân nơi đây. Từ xa xưa, thiên nhiên đã ban tặng cho vùng đất Bảo Lạc những dòng chảy lớn như sông Neo, sông Gâm quanh năm đầy cá, tôm. Người dân thường đánh bắt cá dưới sông được nhiều, không ăn hết nên nghĩ ra cách bảo quản là treo gác bếp để dùng được lâu dài. 

Cá gắp cũng có nhiều loại, có con to bằng bàn tay nhưng nhiều nhất vẫn là pja liềng (tiếng dân tộc), nhỏ bằng ngón tay cái, màu trắng bạc. Cách làm cá gắp treo gác bếp không quá khó. Cá sau khi đánh lưới về, người dân dùng dao khứa bụng, sơ chế sạch, lấy cành tre vót chẻ thành nan để làm thanh kẹp cá. Sau đó, chọn những con cá nhỏ đều như nhau xếp thành một gắp, dùng dây thắt 2 đầu gắp lại. Các gắp cá làm xong treo lên để ráo nước, tiếp đó mới đem nướng qua trên bếp than củi. Cách làm cá gắp đơn giản nhưng để nướng được gắp cá ngon cần sự khéo léo, kiên trì, lật cá đều tay, nếu nóng vội than cháy quá to sẽ làm cá bị khô bên ngoài nhưng bên trong còn ướt, cá nhanh bị hỏng. Những gắp cá tươi sau khi nướng sẽ săn lại, lớp da cá hơi vàng. Cá nướng xong treo lên giá trên bếp, hơi nóng của lửa làm thịt, cá dần chín, để lâu có màu vàng tươi đẹp mắt, đến khi ăn mới lấy xuống để chế biến. 

Những gắp cá treo gác bếp thơm, vàng óng hấp dẫn.

Hiện nay, cuộc sống hiện đại, ít nơi còn giữ cách bảo quản, dự trữ thực phẩm theo cách truyền thống, nhưng tại huyện Bảo Lạc bà con vẫn duy trì làm cá gắp treo gác bếp, nhiều nhất là tại xã Bảo Toàn. Vào ngày chợ phiên, bà con mang cá gắp treo gác bếp ra bán, những gắp cá vàng đẹp vừa mới bày ra đã có nhiều người đến mua. Nguồn cá để làm món cá gắp treo gác bếp từ nguyên liệu tự nhiên và được làm theo cách thủ công nên để được lâu, an toàn vì không sử dụng chất bảo quản, phụ gia.

Với cá gắp treo gác bếp dễ chế biến, cách ăn dân dã nhất theo kiểu người dân bản địa là ăn với nước chấm. Do cá gắp treo bếp lâu ngày đã chín nên khi ăn chỉ cần nướng lại qua than nóng rồi xé ra, chấm với giấm pha chút muối ớt. Vị thơm, ngọt tự nhiên của cá quyện với vị chua của giấm và vị cay của ớt đem lại cảm nhận rất thú vị. Cá gắp còn được dùng để nấu với măng bào - đặc sản của Bảo Lạc hoặc kho, rim cà chua, tùy theo ý thích và khẩu vị của từng người.

Du khách đến với Bảo Lạc không chỉ được hòa mình vào không gian của những ngày chợ phiên với đa sắc màu văn hóa các dân tộc, mà còn được thưởng thức những món quà quê mang đặc trưng riêng của vùng đất này để mua về làm quà cho người thân, bạn bè, trong đó có món cá gắp treo gác bếp.

Bảo Bình