Từ dốc Găng, trên độ cao 80m so với mực nước biển, vịnh Xuân Đài hiện ra với một màu xanh bất tận: mặt biển xanh, rừng dừa xanh, núi non xanh và bầu trời xanh thẳm. Bao bọc lấy vịnh là những xóm làng bình yên, thấp thoáng bóng dừa, những bãi cát trắng mịn xen lẫn với những bãi đá có hình thù kỳ lạ làm cho không gian nơi đây thêm thanh bình và yên ả.

Vịnh Xuân Đài có diện tích mặt nước khoảng 13.000ha. Cửa vịnh (cửa sông Kỳ Lộ) rộng khoảng 4,4km. Vịnh có độ sâu từ 7m đến 18m, bờ vịnh dài khoảng 50km, chạy qua nhiều vùng địa hình khác nhau với những tên gọi khá thú vị như: gành Đèn, Mũi đá Ong, gành Đen, gành Đỏ, vũng Lắm, vũng Mắm, vũng Dông, vũng Sứ, vũng Chào, vũng Me, vũng La, Bãi Ôm, bãi Từ Nham, mũi Động Tranh, mũi Gành Tướng, hòn Móm, mũi Tai Mã, gành Bà, Cù lao ông Xá, đảo Nhất Tự Sơn, đám Cồn Cả... Mặt phía Đông Nam cửa vịnh có: gành Đá Đĩa, Hòn lao Mái Nhà; phía Bắc là bãi cát Từ Nham, bãi biển Từ Nham, đầm Cù Mông, vũng Vuông, bãi Tràm, bãi Nồm..., dưới biển có nhiều loại san hô và rong biển.

Nét độc đáo của vịnh Xuân Đài là những bãi cát trắng, mịn, sóng êm, rất lý tưởng cho du lịch nghỉ dưỡng, tắm biển. Đặc biệt, có bãi Dài với doi cát hình cánh cung chạy dài hơn 5 km, được bao phủ bởi rừng dương quanh năm rì rào cùng gió biển. Đoạn từ mũi Cổ Cò đến núi Cột Cờ nằm sát cửa vịnh có nhiều mỏm núi nhô ra ngoài mặt nước, trên núi bốn mùa cây cối tốt tươi, có những mạch nước từ trên cao chảy xuống tạo thành những giếng nước ngọt. Đây là những địa điểm lý tưởng cho những chuyến du lịch dã ngoại mà du khách có thể tham gia.

Nếu du khách muốn khám phá đời sống của người dân địa phương thì nên đến những vạn chài trong vịnh. Từ gành Đỏ đến gành Cây Sung có làng An Thạnh, nhà cửa san sát như một thị trấn nhỏ. Ở đây có nghề chế biến nước mắm nổi tiếng. Ngược lên phía bắc, bên bờ vũng Lắm có làng Tân Thạnh rợp bóng dừa xanh, một thời từng là trung tâm buôn bán sầm uất. Đoạn từ gành Cây Sung đến mũi Cổ Cò là đoạn bờ biển hình vòng cung, bờ rộng và dốc thoải, có nhiều khu dân cư đông đúc, trong đó có trung tâm thị xã Sông Cầu.

Xuân Đài còn là nơi lưu dấu nhiều sự kiện lịch sử của đất nước. Nơi đây ghi đậm chiến công đầu tiên của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ đánh tan đội thủy quân chủ lực của Nguyễn Ánh, mở ra triều đại Tây Sơn. Đây còn là nơi diễn ra hoạt động ngoại giao đầu tiên giữa Việt Nam và Hoa Kỳ dưới thời vua Minh Mạng. Cũng tại đây, vào tháng 4/1945, tàu hải quân Nhật bị máy bay Đồng Minh bắn chìm, nhiều di vật lịch sử như súng thần công cũng đã được tìm thấy tại Xuân Đài.

Sự quyến rũ của biển đảo cùng cảnh sắc thiên nhiên, lịch sử địa lý cùng nguồn lợi thủy sản phong phú, Xuân Đài sẽ là điểm đến hấp dẫn cho du khách. Sự độc đáo của những bãi tắm hoang sơ, những làng biển thanh bình sẽ níu chân du khách. Ngoài những đặc sản biển như ốc nhảy, ốc hương, cà khía, tôm, cua, ghẹ... Xuân Đài còn nổi tiếng với ốc vú nàng – món ăn ai từng một lần thưởng thức sẽ rất khó quên. 

Trong vịnh Xuân Đài còn có một số thắng cảnh khác như hòn Yến, cù lao Ông Xá, đảo Nhất Tự Sơn để du khách có thể thỏa mãn sở thích khám phá.

Hòn Yến nằm sát ngay cửa vịnh có diện tích khoảng 4 ha với những khối đá lớn dựng đứng, trước đây là nơi có rất nhiều chim yến đến làm tổ nên mới có tên gọi như vậy. Ngoài ra, còn có cù lao Ông Xá nằm đối diện gành Đỏ, diện tích khoảng 10 ha, cách bờ biển khoảng 200 m. Đây như một pháo đài án ngữ trước vũng Lắm với những mỏm đá dựng đứng và bãi cát trắng chạy dài.

Có lẽ nói đến Xuân Đài, người ta không thể bỏ qua đảo Nhất Tự Sơn - hòn đảo đẹp nhất trong vịnh Xuân Đài  có hình chữ Nhất trong tiếng Hán. Đảo có diện tích 6 ha, cách bờ biển khoảng 300m, và điều đặc biệt là khi thủy triều xuống có thể lội từ bờ ra đảo. Cả hòn đảo được che phủ bởi một rừng cây xanh tốt, trong đó có nhiều loại cây cổ thụ. Xung quanh đảo có nhiều vị trí thuận lợi để du ngoạn hay ngồi câu cá. Phía đông đảo có nhiều tảng đá chồng thành bậc như ghế ngồi, sát mép nước có nhiều khối đá nhô lên khỏi mặt nước chạy song song tạo nên những khe nước nhỏ.

Giờ đây Vịnh Xuân Đài đã thành nơi du lịch lý thú. Không chỉ thế, việc kết nối với những thắng cảnh thiên nhiên xung quanh khác như gành Đá Đĩa, đầm Ô Loan, đầm Cù Mông… tạo thành một tuyến tham quan, du lịch nghỉ dưỡng thú vị và thuận lợi cho du khách. Tàu thuyền có thể đi vào từ cửa vịnh hoặc xuất bến từ cảng Dân Phước, Tiên Châu, Nhất Tự Sơn ... để đi tham quan toàn vịnh.

Từ TP.Tuy Hòa (Phú Yên), cách TP. Hồ Chí Minh 561 km, du khách theo Quốc lộ 1A đi về phía bắc chừng 45km gặp dốc Găng là đến Vịnh Xuân Đài.

Thông tin thêm:

Câu lạc bộ những Vịnh đẹp nhất thế giới (Club of the Most Beautiful Bays of the World - world-bays) là một hiệp hội tư nhân quốc tế (và thương hiệu), được thành lập tại Berlin vào ngày 10 tháng ba năm 1997, bao gồm thành viên là những vịnh được Câu lạc bộ chọn là đẹp nhất thế giới. Chủ tịch hiện nay là Jérôme Bignon, đại biểu quốc hội Pháp và là chuyên gia về các bờ biển.

Các vịnh thành viên phải đáp ứng một số tiêu chí như:

• Có một môi trường sinh thái với động vật và thực vật thú vị;
• Có vẻ đẹp tự nhiên và hấp dẫn;
• Được biết và đánh giá tại cấp quốc gia;
• Biểu tượng cho cư dân địa phương;
• Có nguồn kinh tế tiềm năng.
• Ít nhất là đáp ứng được 2 tiêu chí của UNESCO trong lãnh vực văn hóa và thiên nhhiên.

- Hiện nay ở Việt Nam, các vịnh Lăng Cô (Thừa Thiên - Huế), Nha Trang (Khánh Hòa) và Hạ Long (Quảng Ninh) đã được công nhận là thành viên của Câu lạc bộ những vịnh đẹp nhất thế giới.

Phương Anh (Tổng hợp)