Xuất hiện ở Việt Nam từ năm 1997, trải qua hơn một thập kỷ hình thành và phát triển, du lịch cộng đồng đã đem lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân địa phương. Du lịch cộng đồng gắn với nhiều hoạt động như tham quan các làng nghề cổ, khám phá núi rừng thiên nhiên, tìm hiểu văn hóa các dân tộc..., trong đó, tiêu biểu nhất là loại hình homestay - hình thức khách du lịch đến ở nhà người dân địa phương để cùng ăn, nghỉ, tham gia các công việc hàng ngày cũng như các hoạt động văn hóa, văn nghệ. Hiện mô hình này đã được áp dụng phổ biến và khá thành công ở 3 tỉnh Hà Giang, Lào Cai và Điện Biên, thu hút rất nhiều du khách, đặc biệt là khách quốc tế.    

Hà Giang – du lịch cộng đồng gắn với nông thôn mới  

Phong cảnh thôn Hạ Thành

Từ Hà Nội, theo Quốc lộ 2 khoảng hơn 300km về phía đông bắc, du khách sẽ đến với Hà Giang – mảnh đất địa đầu nơi biên cương của Tổ quốc. Hà Giang có diện tích gần 8.000km², là nơi cư trú của cộng đồng 22 dân tộc, trong đó mỗi dân tộc đều bảo tồn và lưu giữ những giá trị, sắc thái văn hóa riêng, tạo nên bản sắc đặc trưng mà không phải vùng đất nào cũng có được. Với những lợi thế đó, Hà Giang đã đẩy mạnh phát triển loại hình du lịch cộng đồng gắn với nông thôn mới, như bước đột phá trong phát triển du lịch của địa phương. Đến nay, Hà Giang đã xây dựng được 25 làng văn hóa du lịch cộng đồng tại hầu hết các huyện trong tỉnh, tiêu biểu là các làng Tiến Thắng, Hạ Thành (Tp. Hà Giang); Nậm Hồng và Phìn Hồ (huyện Hoàng Su Phì)…    

Cách thành phố Hà Giang 6km về phía tây, làng văn hóa du lịch Hạ Thành có 117 hộ dân với 558 nhân khẩu, chủ yếu là đồng bào dân tộc Tày, trong đó có 5 hộ tham gia hoạt động du lịch cộng đồng. Bản đã thành lập đội ngũ hướng dẫn viên gồm 3 người (1 nam, 2 nữ) có trình độ học vấn trên 12 để dẫn khách tham quan bản. Đến Hạ Thành, du khách sẽ được tận hưởng bầu không khí trong lành, mát mẻ, thưởng ngoạn phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp với những đồi cọ xanh biếc, những tảng đá cổ nằm rải rác khắp các thửa ruộng bậc thang hay dòng thác Nậm Tha ngày đêm ào ào nước chảy. Đến đây, du khách còn có dịp tham gia chương trình du lịch “30 phút làm công dân thôn Hạ Thành” với nhiều hoạt động thú vị như: nghỉ đêm tại nhà dân, câu cá, làm nương, thưởng thức các món ăn dân dã hay tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ dân gian như: múa sen, hát cọi, hát then, hát giao duyên… Bà con thôn bản đã bắt đầu có ý thức về du lịch cộng đồng và mong muốn chính quyền địa phương tạo điều kiện hỗ trợ về cơ sở vật chất và đào tạo nâng cao trình độ nguồn nhân lực phục vụ du lịch để phát triển hơn nữa loại hình du lịch này trong thời gian tới.  

Lào Cai – du lịch cộng đồng gắn với du lịch sinh thái và văn hóa  

Phong cảnh bản Tả Van Giáy

Nằm ở vùng núi Tây Bắc của Tổ quốc, mang trong mình nhiều giá trị đặc sắc về cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ cũng như bản sắc văn hóa đặc trưng của đồng bào các dân tộc, Lào Cai là một trong những địa phương tiên phong trong việc phát triển loại hình du lịch cộng đồng, góp phần nâng cao đời sống cho người dân bản địa. Thực tế cho thấy, du khách, đặc biệt là khách nước ngoài đến Lào Cai thường thích đi thăm những bản làng dân tộc để cùng sống và sinh hoạt với dân bản, cùng dân bản nấu ăn, thực hiện các công việc nhà nông, thưởng thức các tiết mục văn nghệ dân gian và mua những sản phẩm thổ cẩm, mỹ nghệ, mây tre đan làm quà lưu niệm.  

Hiện nay, Lào Cai đã xây dựng được 13 điểm du lịch cộng đồng, tập trung chủ yếu ở các huyện Sa Pa và Bắc Hà, tiêu biểu là: xã Tả Van, Tả Phìn, Nậm Sài (huyện Sa Pa); Bảo Nhai, Na Hối, Tà Chải (huyện Bắc Hà)… Và một trong những điểm du lịch cộng đồng mang đặc trưng, sắc thái văn hóa riêng, nổi bật ở Lào Cai là bản Tả Van Giáy, xã Tả Van, huyện Sa Pa, nằm cách trung tâm thị trấn Sa Pa 8 km về phía nam. Bản có khoảng 20 hộ dân là đồng bào dân tộc Giáy, trong đó hầu hết các hộ đều làm du lịch cộng đồng.    

Bất kỳ ai đã một lần đến với Tả Van Giáy, đặc biệt vào mùa hè, hẳn sẽ không thể quên được hình ảnh những nương ngô xanh mướt đang trổ bắp, những thửa ruộng bậc thang xanh ngút ngàn trải dài lưng chừng núi, những bữa cơm dân dã ấm áp tình người hay những khuôn mặt hồn hậu, chân chất của mỗi con người nơi đây. Được sự định hướng của chính quyền địa phương, các hộ dân trong bản đã tự mua sắm một số vật dụng cần thiết như: chăn, màn, gối, đệm phục vụ nhu cầu lưu trú của du khách. Nhờ phát triển du lịch cộng đồng, đời sống của nhân dân thôn Tả Van Giáy đã được cải thiện đáng kể.    

Điện Biên – du lịch cộng đồng gắn với lịch sử  

Bản Mển

Là nơi tập trung sinh sống của 21 cộng đồng dân tộc, trong đó chủ yếu là dân tộc Thái, đồng thời có nhiều di tích lịch sử mang đậm dấu ấn của chiến thắng Điện Biên Phủ chấn động địa cầu năm 1954, tỉnh Điện Biên là địa phương chứa đựng tiềm năng phong phú để phát triển loại hình du lịch cộng đồng gắn với lịch sử. Năm 2004, tỉnh đã bắt đầu xây dựng mô hình du lịch cộng đồng tại 8 bản văn hoá thuộc huyện Điện Biên và thành phố Điện Biên Phủ theo hình thức Nhà nước và nhân dân cùng làm, trong đó nổi bật là các bản Phiêng Lơi, Him Lam (Tp. Điện Biên Phủ) và bản Mển (huyện Điện Biên).   

Nằm cách thành phố Điện Biên Phủ khoảng 6km về phía bắc, bản Mển có hơn 110 hộ dân với khoảng 500 nhân khẩu đều là người dân tộc Thái đen, trong đó có 6 hộ làm du lịch cộng đồng. Nhìn từ xa, bản Mển đẹp như một bức tranh với lưng tựa núi, mặt hướng ra cánh đồng rộng mênh mông. Nổi bật trên nền xanh của cây cối và bầu trời là những nếp nhà sàn nhỏ xinh còn giữ nguyên nét truyền thống. Đến với bản Mển, ngoài dịp chiêm ngưỡng khung cảnh thiên nhiên đặc trưng vùng Tây Bắc, du khách còn có cơ hội trải nghiệm các hoạt động hàng ngày cùng dân bản như: chế biến các món ăn truyền thống; chăm sóc gia súc, gia cầm; lên rừng lấy củi; xuống suối bắt cá; dệt, thêu thổ cẩm hay tham gia các hoạt động văn nghệ cộng đồng. Bản Mển đã thành lập một tổ ẩm thực gồm 10 người có kinh nghiệm trong việc chế biến các món ăn địa phương và một đội văn nghệ gồm 15 người chuyên biểu diễn các bài hát, điệu múa truyền thống phục vụ du khách. Đặc biệt, đến đây, du khách sẽ được chính trưởng bản dẫn đi tham quan và tìm hiểu một số phong tục, tập quán độc đáo của đồng bào dân tộc Thái bản địa. Nhờ những nỗ lực không ngừng, những năm vừa qua, bản Mển liên tục đạt danh hiệu bản văn hoá cấp tỉnh, đồng thời là điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn khách du lịch trong nước và quốc tế.  

Với những đặc trưng riêng về cảnh quan thiên nhiên cũng như bản sắc văn hóa các dân tộc, mỗi địa phương đã lựa chọn những hướng đi khác nhau nhằm phát triển hoạt động du lịch cộng đồng, đem lại lợi ích kinh tế cho người dân bản địa. Để loại hình du lịch này ngày càng hấp dẫn, thu hút nhiều du khách hơn nữa, các tỉnh cần có sự liên kết chặt chẽ, góp phần tạo ra các sản phẩm du lịch phong phú, đa dạng, mang đậm dấu ấn riêng của mỗi địa phương.

Phạm Phương