Người dân hò reo khi một đội kéo lửa thành công, chuẩn bị cho nấu cơm.

Vào dịp đầu xuân, thành phố Hà Nội có hàng nghìn lễ hội khác nhau. Tuy nhiên, lễ hội làng Thị Cấm có một “chỗ đứng riêng”, bởi những phong tục độc đáo. Trong đó, nổi bật nhất là hội thi nấu cơm.

Tương truyền, vào đời Vua Hùng thứ 18, khi đất nước có nạn ngoại xâm, tướng quân Phan Tây Nhạc được Vua Hùng giao thống lĩnh quân binh đi đánh giặc. Tướng quân Phan Tây Nhạc lĩnh ý vua, nhận đủ quân số và gấp rút ngày đêm luyện rèn binh sĩ. Việc hành quân gấp gáp, nếu binh sĩ không được ăn đúng bữa thì khó có sức đuổi giặc. Ông nghĩ ra cách tổ chức thi nấu cơm có thưởng ngay trong quân ngũ để nhanh chóng ổn định đội quân hậu cần giỏi nấu nướng.

Sau khi chiến thắng quân giặc, tướng quân Phan Tây Nhạc và phu nhân là bà Hoa Dung về sống ở mảnh đất Thị Cấm, dạy dân làng trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải.

Sau khi qua đời, ông được nhân dân tôn thờ là Thành Hoàng làng. Để tưởng nhớ công ơn ông, người dân làng Thị Cấm mở hội vào ngày mùng 8 tháng Giêng Âm lịch hằng năm. Trong đó, độc đáo nhất là cuộc thi thổi cơm, tái hiện lại khung cảnh cuộc thi năm xưa của người tướng tài.

Làng Thị Cấm xưa có 4 giáp, mỗi giáp cử ra một đội thi thổi cơm. Trước hội thi, các đội chuẩn bị sẵn các vật dụng như chày, cối, rơm, nồi.... Mỗi đội được Ban tổ chức phát 1kg thóc để nấu cơm.

Các phần chính trong hội thi gồm: Giã gạo, kéo lửa, lấy nước và thổi cơm. Nhận nguyên liệu, những người trẻ khỏe phải nhanh tay giã gạo xong sớm nhất, trong khi đó, một nhóm khác phải đi lấy nước cách nơi diễn ra hội thi khoảng 800m. Ngày nay, mọi người đều sử dụng diêm, bật lửa, nhưng xưa kia tạo lửa là một việc phức tạp.

Hội thi vẫn giữ nguyên cách tạo lửa xưa bằng cách “kéo lửa”. Người ta lấy 2 thanh giang kẹp vào bùi nhùi, dùng 2 thanh tre ốp một mảnh trên và một mảnh dưới, giữ chắc 2 đầu rồi 2 người kéo cho cật giang cọ sát vào cật tre nhiều lần tạo ma sát. Khi nào thấy có khói lên thì dừng lại và thổi cho lửa bùng lên, dùng mồi lửa này để thổi cơm. Trong tiếng trống thùng thùng cổ vũ, khi các đội bắt đầu nhóm lửa thành công, cả sân đình Thị Cấm vang dội tiếng hò reo cổ vũ. Lúc ấy, việc nấu cơm sẽ bắt đầu.

Hội thi có một “thủ tục” rất đặc biệt, khi niêu cơm cạn nước, các đội sẽ giấu niêu cơm vào đống than rơm ở ngay sân đình. Người ta làm nhiều đống than rơm vẫn đang âm ỉ cháy. Ban giám khảo sẽ đi “tìm” những niêu cơm sau một tuần hương kể từ khi cơm cạn nước. Đội nào giấu càng khéo thì niêu cơm càng chín kỹ, cơm càng ngon. Nếu giấu vụng thì có thể bị phát hiện ngay lập tức.

Từ lúc giã gạo đến khi kết thúc thời gian chỉ kéo dài một giờ đồng hồ nên tất cả các phần thi đều diễn ra hết sức nhanh chóng. 10 người tham gia đội thi phải phối hợp hết sức nhịp nhàng, khéo léo.

Kết thúc hội thi, các phần cơm được dâng lễ Thánh và chấm điểm. Ban tổ chức sẽ trao giải nhất cho đội nào có niêu cơm ngon nhất.

Do những yếu tố đặc sắc, hiếm có của lễ hội, ngày 9/3/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 827/QĐ-BVHTTDL công bố Lễ hội truyền thống - Hội thổi cơm thi Thị Cấm vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Vừa qua, Ủy ban nhân dân quận Nam Từ Liêm đã tổ chức Lễ đón giấy chứng nhận ghi danh Hội thi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào đúng dịp khánh thành tu bổ di tích đình Thị Cấm. Ủy ban nhân dân quận Nam Từ Liêm đã đầu tư tu bổ đình Thị Cấm với số tiền là 14,9 tỷ đồng, tạo điều kiện cho việc tổ chức lễ hội thuận lợi hơn.

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận Nam Từ Liêm Trần Thanh Long cho biết: “Hội thổi cơm thi Thị Cấm”, phường Xuân Phương được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch quyết định đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vừa là niềm tự hào, vừa là trách nhiệm của mỗi người dân địa phương trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Các cấp ủy, chính quyền quận Nam Từ Liêm sẽ tiếp tục tuyên truyền nhân dân nâng cao nhận thức về công tác quản lý bảo vệ, phát huy giá trị di sản, để “Hội thổi cơm thi Thị Cấm” xứng đáng là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Giang Nam