Vết tích móng kè trong quá trình khai quật. Ảnh: TTXVN phát

Phó Trưởng phòng Nghiên cứu - sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử quốc gia Nguyễn Ngọc Chất cho biết, lần này, đoàn khai quật đã xác định rõ hơn quy mô, kết cấu nguyên gốc của Đàn tế giao thời Tây Sơn ở Núi Bân. Núi Bân được cải tạo, bồi đắp tạo thành ba tầng đàn theo thuyết Tam Tài (Thiên - Địa - Nhân) như truyền thuyết trong các di tích đàn tế trời của các nước Đông Á nói chung và Việt Nam nói riêng. Kết quả khai quật đã góp phần xác định, núi Bân là nơi lập đàn tế cáo trời đất, lên ngôi Hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ; đồng thời cũng là nơi xuất phát của cuộc hành quân thần tốc, táo bạo, bất ngờ tiêu diệt 29 vạn quân Thanh xâm lược, làm nên chiến công hiển hách của Người anh hùng áo vải Quang Trung - Nguyễn Huệ vào đầu Xuân Kỷ Dậu (1789). Đây cũng là di tích lịch sử có quy mô, kết cấu đặc biệt và lần đầu được phát hiện ở Việt Nam.

Trên cơ sở vết tích móng kè đá, gạch được phát hiện ở lần khai quật giai đoạn 1 vào tháng 7/2022, các chuyên gia, nhà khoa học đến từ Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế đã mở rộng diện tích khai quật Di tích núi Bân giai đoạn 2 với hơn 200 m2. Đoàn khảo cổ đã tiến hành đào 7 hố ở các hướng Nam, Tây, Tây Bắc, Bắc, Đông Bắc, Đông Nam của Di tích; mở thêm 2 hố ở tầng 3 chạy qua trung tâm đàn tế. Kết quả, xuất lộ thêm nhiều dấu tích về quy mô, kết cấu nguyên gốc của Đàn tế giao thời Tây Sơn…

Về kỹ thuật xây dựng, đoàn khai quật kết luận, do thời gian gấp gáp, núi Bân được tiến hành ban xẻ, tạo thành ba tầng đàn có hình nón cụt. Vì bề mặt núi có nhiều vị trí bị lõm hụt, không được bằng phẳng nên đã được bồi đắp bằng đất laterite, đất sét vàng thuần hoặc lẫn sỏi cuội nhỏ và đá dăm, đầm kỹ tạo mặt phẳng. Ở phần chân đế đàn, đa số đều được xắn thẳng, tạo thành các cạnh đế, những vị trí bị lõm hụt được xếp bó đá hoặc gạch vỡ tận dụng để tạo thành bó móng vòng quanh chân đế.

Vết tích xuất hiện trong quá trình khai quật. Ảnh: TTXVN phát

Các nhà khoa học cho rằng, Đàn tế giao thời Tây Sơn ở núi Bân có kỹ thuật xây dựng đơn giản, lợi dụng địa thế núi đá tự nhiên, được ban xẻ, bồi đắp tạo thành quy mô, kết cấu đặc biệt. Điều này phản ánh rõ tính chất gấp gáp trong việc xây dựng đàn tế, lên ngôi Hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ. Tuy nhiên, những nhà thiết kế đương thời vẫn có ý thức quy hoạch, đem đến sự hài hòa, cân đối và đảm bảo thuyết Tam Tài với 3 tầng đàn hình tròn phía trên ở núi Bân. Riêng với đế đàn hình bát giác có sự khác biệt, độc đáo, chưa từng gặp đối với các loại hình đàn tế giao trên thế giới.

Lần này, đoàn khai quật đã phát hiện được dấu tích của hệ thống bậc cấp lên xuống ở phía Tây Bắc của Đàn tế giao thời Tây Sơn ở núi Bân. Điều này cho thấy, hướng chính của di tích là hướng Tây Bắc; phù hợp yếu tố phong thủy, liên quan trực tiếp đến cung mệnh và tuổi của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ.

Ngoài ra, những dấu tích bó móng, kè đá và gạch xuất lộ, đặc biệt là gạch tìm thấy trong các hố đào, qua giám định đã xác định được tính chất, niên đại của hiện vật trong khung thế kỷ XVIII. Gạch ở đây có kích thước và màu sắc hoàn toàn tương đồng với các loại gạch bó móng kiến trúc tìm thấy tại các đền, phủ thời Chúa Nguyễn và các công trình kiến trúc xây dựng giai đoạn đầu triều nhà Nguyễn tại Huế, góp phần chứng minh tính xác thực của Đàn tế giao thời Tây Sơn được xây dựng tại núi Bân.

Núi Bân là di tích hiếm hoi còn lại của triều Tây Sơn tại Huế. Năm 1988, núi Bân đã được xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia. Đến năm 2008, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đầu tư tôn tạo, xây dựng khu tưởng niệm với điểm nhấn là tượng đài Quang Trung và không gian cảnh quan tạo thành một công viên văn hóa.

Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế Phan Thanh Hải chia sẻ, Sở sẽ xây dựng hồ sơ đề xuất công nhận Di tích núi Bân và những phần liên quan trở thành Di tích cấp quốc gia đặc biệt; đồng thời, tham mưu UBND tỉnh tiến hành tôn tạo, quy hoạch chi tiết khu vực này, để xây dựng một số thiết chế văn hóa phù hợp; xây dựng đền thờ tưởng niệm vua Quang Trung và các danh tướng, danh thần của triều đại này, nhằm hình thành trung tâm văn hóa lớn ở phía Tây thành phố Huế gắn với hoạt động du lịch để phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Tường Vi