Nhà hát được xây dựng từ 1898 đến 1900 theo kiến trúc gothic flamboyant (gothic sáng chói) - một lối kiến trúc rất thịnh hành ở Pháp vào cuối thế kỷ 19 với các phù điêu, hoa văn mang phong cách nghệ thuật trang trí của bảo tàng Palais Petit và các nhà hát ở Paris. Các vật liệu xây dựng, hoa văn, phù điêu trang trí nhà hát đều được đưa từ Pháp sang. Với một tầng trệt, hai tầng lầu cùng hệ thống âm thanh, ánh sáng hiện đại, nhà hát trở thành trung tâm biểu diễn ca hát, hòa nhạc và nhạc kịch dành riêng cho giới thượng lưu Pháp thời bấy giờ. Đây là công trình kiến trúc văn hóa được đánh giá tiêu biểu và đầu tư lớn nhất Sài Gòn thời Pháp thuộc.

Mặc dù đã được chỉnh trang, tu bổ nhiều lần cho phù hợp với quy hoạch phát triển chung của thành phố nhưng kiến trúc nhà hát vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn. Lần gần nhất từ cuối năm 2007 đến 2009, hệ thống ghế ngồi của nhà hát đã được thay thế bằng ghế đệm, hệ thống âm thanh, đèn chiếu sáng cũng được nâng cấp.

Hiện nay, nhà hát là nơi tổ chức sự kiện âm nhạc và sân khấu truyền thống Việt Nam, âm nhạc cổ điển phương Tây, các sự kiện lớn... Đặc biệt, từ 8h15 - 9h30 thứ bảy, chủ nhật hàng tuần, tại tiền sảnh nhà hát lại diễn ra miễn phí chương trình “Không gian âm nhạc ngoài trời” gồm các tiết mục ca, múa nhạc dân tộc; các bản trình diễn độc tấu, hoà tấu nổi tiếng thế giới bằng đàn tranh, đàn bầu, đàn t’rưng, sáo trúc, violon, guitar, kèn trompette, timpani…hay các chương trình tạp kỹ vui nhộn.

Ngày 29/3/2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận nhà hát TP. Hồ Chí Minh là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Thanh Hải