Mường Lò còn là nơi lưu giữ nhiều phong tục tập quán độc đáo của nhiều dân tộc anh em như Dao, Khơ Mú, Mông…

Vùng đất của lịch sử và huyền thoại

Người dân Mường Lò vẫn kể cho con cháu nghe giai thoại về “Ải Lậc Cậc” - tức Bố khổng lồ (một dị bản của Thần Trụ Trời), bậc có công khai thiên lập địa nên xứ Tây Bắc, vết chân của người khi giao tranh với kẻ thù đã tạo nên cánh đồng Mường Lò rộng thứ hai Tây Bắc này. Rồi chuyện về nữ tướng Nàng Han lãnh đạo nhân dân chống quân xâm lược; hay hang và đền thờ Thẩm Han ở xã Sơn A (Văn Chấn) mỗi độ xuân về người dân Nghĩa Lộ lại tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công ơn người anh hùng của bản mường.

Vẫn còn đó thiên truyện về “Cầm Hánh đánh giặc cờ vàng” và di tích thành cổ Viềng Công ở xã Hạnh Sơn. Những câu chuyện về tướng quân Nguyễn Quang Bích, danh tướng trong phong trào Cần Vương vẫn được các thế hệ người dân Nghĩa Lộ trân trọng, tự hào.

Những trận đánh giải phóng Nghĩa Lộ 1952 góp phần to lớn vào chiến dịch giải phóng Điện Biên. Những anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống cho mùa đào thắm mãi, cho mùa ban thơm ngát núi rừng.

Những người dân Nghĩa Lộ hôm nay đang viết tiếp những chiến công hiển hách của cha ông. Đất Mường Lò của huyền thoại và lịch sử đang vững vàng tiếp bước đi của bố khổng lồ trên con đường hạnh phúc.

Đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc

Ít có nơi nào ở Việt Nam, người Thái còn giữ được nhiều nét văn hóa của cha ông như ở Mường Lò. Từ nếp nhà sàn với biểu tượng khau cút, đến nghề dệt thổ cẩm cùng trang phục truyền thống, phong cách ẩm thực, các lễ hội độc đáo, những điệu khắp (hát, ngâm) trữ tình, những điệu khèn, pí, da diết, vòng xòe nồng say, các thiên truyện thơ nổi tiếng. Tất cả như những viên ngọc quý, ngày được mài dũa, tỏa sáng muôn màu.

Mường Lò còn là cái nơi sản sinh và nuôi dưỡng nên những nét văn hóa độc đáo: Lễ hội Xên bản xên mường - tức cúng bản cúng mường, nhớ đến công đức của các bậc xây dựng bản mường, đã được tôn làm thành hoàng và cầu mong một năm mới ấm no, hạnh phúc. Hội “Lồng tồng” - tức hội xuống đồng, một nét đẹp của cư dân nền văn minh lúa nước. Lễ “Xên đông” - tức lễ cúng rừng, thể hiện ước mong một sự hòa đồng thân thiện giữa con người với thiên nhiên. Lễ hội hái hoa ban, sinh hoạt “Hạn khuống” - nơi trai gái tìm hiểu giao duyên, phong tục cưới xin, ma chay, cầu hồn, cầu phúc, mừng nhà mới.

Đến với Mường Lò là đến với các điệu xòe nồng say, là cái nôi của sáu điệu xòe cổ, khởi nguồn của hơn 30 điệu xòe nổi tiếng. Trong tiếng trống tiếng chiêng trầm hùng rộn rã, tiếng khèn bay bổng thiết tha, những bước xòe làm cho con người gần gũi chan hòa với nhau hơn, tự tin trong hành trình Thiên - Địa - Nhân với bao ý nghĩa sâu xa về cuộc đời, về đất trời và tình người sâu nặng, để rồi mỗi người thấm thía hơn câu ca tự ngàn xưa của cha ông truyền lại: “Không xòe không tốt lúa, không xòe thóc cạn bồ”, “không xòe trai gái không thành đôi”.

Mường Lò còn là quê hương của thiên truyện thơ nổi tiếng “Xống chụ xon xao” - tiễn dặn người yêu, được các nhà nghiên cứu đánh giá là “truyện thơ hay nhất trong kho tàng truyện thơ của các dân tộc ít người” và còn rất nhiều truyện thơ nổi tiếng như “Khun Lú nang ủa”- chàng Lú nàng ủa, “Í ưởi í noọng” - cô chị cô em.

Bên cạnh những yếu tố mang tính tâm linh, quan niệm về vũ trụ ba tầng thông tỏ và giao cảm, thì đây là một căn cứ rất quan trọng khẳng định Mường Lò là đất tổ của người Thái Tây Bắc.

Mường Lò hôm nay

Người Mường Lò hôm nay không chỉ biết làm kinh tế mà còn biết bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của mình. Các xã, phường đều có nhà văn hóa, đội văn nghệ. Đây là nơi các nghệ nhân truyền dạy cho con cháu những di sản văn hóa quý báu của dân tộc mình, đồng thời cũng là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Nếu có dịp đến Yên Bái, mời du khách hãy ghé thăm Mường Lò - một vùng đất vẫn còn rất nguyên sơ, đầy sức cuốn hút, để rồi khi đến đây, du khách sẽ lưu luyến mãi mà chưa muốn về...