Học sinh Trường Tiểu học và THCS 915 Gia Sàng, tỉnh thái Nguyên nghe giới thiệu về di sản văn hóa của các dân tộc. Ảnh: Thu Hằng

Học lịch sử từ di sản

Việc đưa học sinh đến gần hơn với di sản thông qua những chuyến tham quan và học tập thực tế đang chứng minh hiệu quả rõ rệt. Tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội), không khí học tập qua di sản diễn ra sôi nổi với nhiều đoàn học sinh tiểu học và THCS đến tham quan, tìm hiểu lịch sử khoa cử, văn hóa giáo dục xưa. Các em được nghe thuyết minh về các triều đại, hiểu ý nghĩa bia tiến sĩ, quan sát nghệ thuật kiến trúc, đồng thời tham gia các hoạt động tương tác như viết thư pháp, in mộc bản, nhận chữ đầu năm. Qua đó, lịch sử trở nên dễ hiểu, gần gũi và truyền cảm hứng hơn, giúp các em tự hào về truyền thống hiếu học của dân tộc.

Tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (xã Đoài Phương, Hà Nội), học sinh được trực tiếp trải nghiệm đời sống văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Các em được bước vào không gian nhà sàn, xem đồng bào trình diễn cồng chiêng, học dệt thổ cẩm, giã bánh dày, chơi nhạc cụ truyền thống hay tham gia múa sạp. Sự tương tác thực tế ấy giúp trẻ hiểu rằng văn hóa Việt Nam không đơn sắc, mà là bức tranh rực rỡ với những nét riêng của từng dân tộc.

Hay như vừa qua, tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Thái Nguyên), hành trình “Khám phá văn hóa Thái Nguyên” dành cho hơn 140 học sinh Trường Tiểu học và THCS 915 Gia Sàng đã thu hút sự quan tâm lớn của phụ huynh và giáo viên. Không chỉ được tham quan trưng bày, các em còn trực tiếp trải nghiệm múa rối nước, thực hành vẽ hoa văn dân tộc, pha trà thưởng trà. Hoạt động này giúp trẻ tiếp nhận giá trị di sản bằng nhiều giác quan, từ đó thêm tự hào và gắn bó với văn hóa truyền thống. Những mô hình này cho thấy giáo dục di sản không còn là khẩu hiệu mà đang “sống” trong từng bài học, thấm vào cảm xúc, trí nhớ và sự trưởng thành của mỗi học sinh.

PGS.TS Phạm Lan Oanh - Viện Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho rằng, thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, khi vai trò chủ thể của cộng đồng được đảm bảo, khi giáo dục văn hoá được tích hợp vào trường học và đời sống và khi truyền thông cộng đồng được lan toả thì các thực hành văn hoá truyền thống, lễ hội… đều có khả năng thích ứng và hồi sinh trong bối cảnh hiện đại.

Còn theo TS Nguyễn Thị Thanh Vân - Trường Đại học Văn hoá Hà Nội, trong những năm qua, ngành giáo dục đã lồng ghép nhiều hoạt động giáo dục văn hoá dân tộc cho học sinh trường học. Hoạt động này đã đạt được những kết quả khả quan, góp phần nâng cao nhận thức của học sinh về văn hoá dân tộc và ý thức bảo vệ giá trị văn hoá quốc gia.

Đồng bộ quá trình trang bị kiến thức cho học sinh

Việc tăng cường giáo dục di sản không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn văn hóa, mà là đầu tư cho tương lai của dân tộc. Một thế hệ trẻ biết yêu, biết hiểu, biết trân trọng giá trị văn hóa Việt sẽ là lực lượng quan trọng để giữ gìn bản sắc trong thời đại hội nhập. Khi di sản trở thành một phần trong đời sống học đường, trong hành trang trưởng thành của mỗi em nhỏ, văn hóa dân tộc sẽ tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa và tỏa sáng trong đời sống hôm nay và mai sau.

Vai trò của giáo dục văn hoá dân tộc là điều hết sức cần thiết và những kết quả thời gian gian qua là tín hiệu tích cực. Song hoạt động này trong trường học vẫn còn nhiều tồn tại. TS Nguyễn Thị Thanh Vân cho rằng, một số địa phương chưa thực sự quan tâm đúng mức đến hoạt động giáo dục này, sự phối kết hợp trong tổ chức thực hiện còn nhiều vướng mắc. Việc tích hợp giáo dục văn hoá dân tộc trong các môn học chính khoá còn nhiều khó khăn, bất cập và chưa đạt được hiệu quả rõ ràng.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục văn hoá dân tộc cho học sinh trong trường học, theo TS Thanh Vân, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như: lồng ghép chương trình văn hoá dân tộc phù hợp với từng lứa tuổi học sinh; tăng cường các hoạt động ngoại khoá sáng tạo; phát triển và nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên am hiểu văn hoá địa phương; tăng cường kết nối để huy động nguồn lực và tạo môi trường học tập và trải nghiệm cho học sinh.

Còn theo PGS.TS Phạm Lan Oanh, cần tiếp tục hoàn thiện chương trình giáo dục địa phương trong hệ thống giáo dục phổ thông, bảo đảm tính khoa học, tính bản địa và khả năng gắn kết với các hoạt động trải nghiệm tại cơ sở. Nhà trường cần mở rộng cơ chế phối hợp với nghệ nhân, nhà nghiên cứu, các chủ thể văn hóa cộng đồng để xây dựng mô hình “học từ cộng đồng” - một hướng tiếp cận giáo dục di sản được nhiều quốc gia áp dụng hiệu quả.

Song song với giáo dục chính quy, các hoạt động truyền dạy văn hóa trong cộng đồng cần được hỗ trợ thông qua cơ chế khuyến khích phù hợp. Điều này bao gồm: chính sách đãi ngộ và tôn vinh nghệ nhân; bảo đảm không gian sinh hoạt văn hóa để duy trì thực hành; hỗ trợ điều kiện vật chất - phương tiện - tài liệu nhằm duy trì các lớp truyền dạy nghệ thuật truyền thống, nghề thủ công và tri thức dân gian.

Nội dungTS Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nhấn mạnh, các hoạt động trải nghiệm cần gắn liền với nội dung và chức năng của từng đơn vị. Bên cạnh đó, việc đổi mới và đa dạng hóa hình thức tổ chức là yếu tố quan trọng nhằm tăng sức hút. Các bảo tàng không chỉ xây dựng nội dung phù hợp với từng nhóm đối tượng, lứa tuổi mà còn phải ứng dụng công nghệ hiện đại để nâng cao tính tương tác, từ đó tăng cường hiệu quả giáo dục.

P. Sỹ