Không biết tò he có từ bao giờ, nhưng với những câu đồng dao cổ trên thì tò he đã chứng tỏ là một trong những trò chơi dân gian của trẻ em có từ rất lâu còn tồn tại. Ngày nay, làng Xuân La thuộc xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, Hà Nội (Hà Tây cũ) thường được nhắc đến như là một trong những nơi khởi nguồn của nghề nặn tò he.

Hơn 3/4 người dân làng Xuân La biết làm tò he. Từ những ông, bà tóc bạc đến những em bé chưa biết đọc, biết viết đã biết nặn tò he. Theo một số tài liệu, trước kia, những người dân làng có đôi tay khéo léo, dùng nguyên liệu bột gạo để nặn các loại hoa quả trên mâm ngũ quả và con giống (trâu, bò, lợn, gà…) để làm đồ cúng lễ với màu sắc tự nhiên, có thể ăn được nên ở một số vùng miền Bắc, người ta còn gọi loại sản phẩm này là “con bánh” hay “đồ chơi chim cò”. Về sau, sản phẩm được gắn vào một chiếc ống, ở đầu có quét chút mạch nha, khi thổi phát ra âm thanh “tò he, tò he…”. Có lẽ vì thế mà có cái tên “tò he”.

Khâu làm bột là bí quyết chính của nghề. Nếu làm bột không tốt thì khi bột khô dễ bị tróc, lở khỏi que. Nguyên liệu chính để làm tò he là bột gạo tẻ có trộn ít nếp theo tỉ lệ 10 phần gạo, 1 phần nếp (sẽ cần phải cho thêm nhiều nếp để giữ được độ dẻo của sản phẩm nếu thời tiết nóng, hanh khô), trộn đều, ngâm nước rồi đem xay nhuyễn, luộc chín và nhào nhanh tay. Sau đó, người ta nắm bột lại thành từng vắt và nhuộm màu riêng từng vắt. Bốn màu cơ bản là vàng, đỏ, đen, xanh. Trước đây, người ta sử dụng màu có nguồn gốc từ thực vật và đun sôi với một ít bột: màu vàng làm từ hoa hòe hoặc củ nghệ, màu đỏ từ quả gấc hoặc dành dành, màu đen thì đốt rơm rạ hoặc dùng cây nhọ nồi, màu xanh lấy từ lá chàm hoặc lá riềng... Các màu sắc trung gian khác đều được tạo từ bốn màu này. Bây giờ, màu thực phẩm công nghiệp được sử dụng vì tiện lợi hơn.

Bên cái bàn gỗ nhỏ, được gắn phía trên là một mảnh xốp dày là nơi những chú tò he đã được làm sẵn đứng trình diễn trông thật vui mắt. Nào là rồng phượng, hoa, quả, Quan Công, Lưu Bị, 12 con giáp… đây là những nhân vật truyền thống của thứ đồ chơi này. Với khả năng nắm bắt rất nhanh những hình ảnh hiện đại, những nhân vật trong phim hoạt hình mà trẻ em ngày nay ưa thích như siêu nhân, người nhện, Kinh Kong, Thủy thủ mặt trăng, Tôn Ngộ Không, Pikachu, Đôrêmon... cũng đã có mặt.

Tò he có sức hấp dẫn kỳ lạ không chỉ đối với trẻ nhỏ mà cả rất nhiều người ở mọi lứa tuổi. Có lẽ nét riêng tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt của tò he đó là chỉ cần ít bột nếp màu với một que tre nhỏ, dài chừng 40 cm, dưới bàn tay tài hoa của người thợ những hình ảnh trong trí tưởng tượng của mọi người phút chốc đã trở thành hiện thực. Theo dõi những động tác vê vê, nắn nắn khéo léo những mẩu bột đủ sắc màu của người thợ, mới thấy hết sức hấp dẫn của trò chơi này, người xem hồi hộp chứng kiến bàn tay như có phép thuật của người thợ khi tạo ra thành phẩm.

Với một bộ đồ nghề đơn giản gồm một con dao nhỏ, vài cái que tre và một chút sáp ong, những người thợ nặn tò he đến khắp các làng quê Việt Nam trong những ngày phiên chợ, lễ hội, để bán những sản phẩm mình làm ra. Ngày nay, tò he không chỉ xuất hiện ở các hội làng, công viên, trường học mà còn có mặt ở các khách sạn, các hội chợ triển lãm, lễ hội lớn...

Tò he đã và đang chứng minh sức sống trường tồn và nét độc đáo của mình với sự có mặt ở những ngày hội, sự kiện văn hóa lớn. Một trong những sự kiện đánh dấu sự hồi sinh của làng tò he Xuân La là vào tháng 7/2005, nghệ nhân Nguyễn Văn Thuận đã “mang” tò he “đi tây” - sang nước Mỹ giới thiệu với bạn bè quốc tế nhân kỉ niệm 10 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao bình thường Việt - Mỹ.