Đến nay, Việt Nam đã có 4 công viên địa chất được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu gồm: Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn; Công viên địa chất Non nước Cao Bằng, Công viên địa chất Đắk Nông và Công viên địa chất Lạng Sơn. Mỗi công viên có giá trị đặc trưng, độc đáo riêng cả về giá trị địa chất, địa mạo, địa tầng, cổ sinh, khoáng sản, cấu trúc kiến tạo, đa dạng sinh học…, cũng như các giá trị tài nguyên về văn hóa, du lịch, văn hóa cộng đồng.

Sự đa dạng, độc đáo về tài nguyên tự nhiên và văn hóa đã tạo ra lợi thế, tiềm năng to lớn cho địa phương khai thác phát triển du lịch. các địa phương đã và đang chú trọng thực hiện công tác bảo tồn, khai thác hiệu quả các giá trị tài nguyên công viên địa chất toàn cầu để phát triển du lịch.

Năm 2020, Công viên địa chất Đắk Nông (tỉnh Lâm Đồng) chính thức được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn mở ra cơ hội lớn để tỉnh Lâm Đồng phát triển du lịch theo hướng bền vững, gắn bảo tồn thiên nhiên và văn hóa bản địa.

Điểm nổi bật nhất trong Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông là hệ thống hang động trong đá bazan, phân bố ở khu vực Đ’ray Sáp - Chư R’lúh được phát hiện từ năm 2007. Khu vực này còn có bề dày văn hóa lịch sử với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể như: cồng chiêng Tây Nguyên, Ót N’drong, cùng hệ thống các di tích, danh thắng cấp quốc gia, cấp tỉnh… Khu bảo tồn thiên nhiên Nâm Nung, Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Đùng, rừng đặc dụng - cảnh quan Đ’ray Sáp là nơi lưu giữ các giá trị đặc trưng về đa dạng sinh học của khu vực Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông.

Hệ thống hang động tại Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông được nghiên cứu đưa vào khai thác phát triển du lịch.

Những năm qua, tỉnh Lâm Đồng đã đẩy mạnh đầu tư hạ tầng, mở các tuyến du lịch kết nối hang động núi lửa, thác nước, hồ tự nhiên với các buôn làng bản địa. Các mô hình du lịch cộng đồng được khuyến khích nhằm tạo sinh kế cho người dân, đồng thời giữ gìn văn hóa truyền thống. Một trong những mô hình tiêu biểu trong phát triển du lịch cộng đồng gắn với công viên địa chất là nhóm du lịch cộng đồng Yok Nâm Nung ở xã Nâm Nung.

Nhóm du lịch cộng đồng này được thành lập từ năm 2022 và do chính người dân bản địa tham gia và tổ chức, hiện đã chia thành nhiều tiểu nhóm phụ trách các hoạt động riêng biệt như: đón tiếp, hướng dẫn khách tham quan, biểu diễn nghệ thuật dân gian, chế biến món ăn truyền thống và dịch vụ lưu trú.

Tại tỉnh Cao Bằng, từ sau khi được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu, Non nước Cao Bằng không chỉ trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam mà còn là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, bền vững. Địa phương này đã chủ động triển khai chiến lược phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn tài nguyên địa chất và đa dạng sinh học.

Các tuyến du lịch trải nghiệm công viên địa chất được xây dựng đồng bộ, kết nối các điểm đến tiêu biểu như thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, hồ Thang Hen, làng đá Khuổi Ky, di tích Pác Bó... Di sản địa chất bazan cầu gối đèo Mã Phục; bất chỉnh hợp địa tầng đèo Khau Khoang; cảnh quan karst và di sản địa mạo thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, quần thể hồ - sông - hang ngầm Thang Hen, khu di tích lịch sử Pác Bó, làng đá Khuổi Ky, làng đá cổ Nà Vị... đã được đưa vào khai thác hiệu quả.

Thác Bản Giốc - một trong những điểm đến thu hút đông đảo du khách tại tỉnh Cao Bằng.

Theo đánh giá của các chuyên gia, việc phát triển du lịch tại các công viên địa chất toàn cầu trên cả nước thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả. Du lịch đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, góp phần thu hút khách du lịch, tăng doanh thu ngành du lịch, tạo việc làm và sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương, góp phần quảng bá vùng đất văn hóa, con người của địa phương.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, phát triển du lịch tại các Công viên địa chất toàn cầu vẫn còn đối diện với nhiều thách thức. Trong đó nổi bật là công tác bảo tồn, phát huy hiệu quả các giá trị tài nguyên, phát triển sản phẩm du lịch, thị trường khách, phát triển kết cấu hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, kết nối tuyến điểm, liên kết, hợp tác, phát huy vai trò cộng đồng, phát triển nguồn nhân lực. 

Hiện nay, người dân trực tiếp, hoặc gián tiếp tham gia các hoạt động du lịch tại các địa phương nhưng tỷ lệ còn thấp (khoảng 17%). Do đó, để phát triển du lịch tại các khu vực này, bên cạnh việc đầu tư về hạ tầng, thu hút sự đồng hành của doanh nghiệp lữ hành... cộng đồng dân cư địa phương cần được tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng nghề du lịch gắn với tri thức bản địa và văn hóa tộc người để thêm “chủ động” tham gia vào hoạt động du lịch ở mọi khâu: thiết kế, vận hành, quảng bá… sản phẩm du lịch đặc trưng.

Các doanh nghiệp lữ hành tiên phong đã thiết kế nhiều tour địa chất, kết hợp trải nghiệm văn hóa bản địa, nỗ lực tạo nên những sản phẩm du lịch gắn với địa chất khách biệt so với du lịch thông thường. Từ tài nguyên địa chất đá - hang - núi, doanh nghiệp biến thành sản phẩm du lịch mang đến trải nghiệm sống động có cảm xúc và giá trị học tập cho du khách.

Đáng chú ý, cần xây dựng các sản phẩm du lịch chuyên biệt, gắn trực tiếp với các giá trị di sản địa chất, từ đó tạo ra dấu ấn khác biệt so với các loại hình du lịch khác, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong khu du lịch địa chất, đẩy mạnh truyền thông và hợp tác quốc tế; phát triển du lịch đảm bảo nguyên tắc bảo tồn gắn với phát triển bền vững…/.

Đức Anh