Tên gọi đèo Pha Đin xuất phát từ tiếng Thái “Phạ Đin”, trong đó Phạ nghĩa là “trời”, Đin là “đất”, hàm nghĩa đây là nơi tiếp giáp giữa trời và đất.  

Đứng trên dốc đèo phía tỉnh Điện Biên nhìn xuống, du khách sẽ thấy thung lũng Mường Quài trải rộng với ngút ngàn màu xanh của đồi núi, đây đó thấp thoáng những bản làng dân tộc. Ở phía dốc bên kia là vùng đất rộng lớn, mênh mông với những dãy núi hùng vĩ nối tiếp nhau. Khi đứng ở đỉnh đèo, du khách sẽ thấy nền trời xanh thẳm và núi rừng hùng vĩ như hòa quyện vào làm một.    

Trong kháng chiến chống Pháp, đèo Pha Đin là một trong những tuyến đường huyết mạch quan trọng tiếp vận vũ khí, đạn dược và lương thực cho chiến dịch Điện Biên Phủ (1954). Đèo Pha Đin đã trở thành biểu tượng cho tinh thần quả cảm, gan dạ, quyết tâm đánh đuổi thực dân, giải phóng quê hương đất nước của quân dân Việt Nam.      

Là con đèo dài nhất trên tuyến quốc lộ 32 với độ dài trên 30km, đèo Khau Phạ nằm ở khu vực tiếp giáp giữa huyện Văn Chấn và huyện Mù Cang Chải của tỉnh Yên Bái ở độ cao từ 1.200m đến 1.500m so với mực nước biển và đi qua nhiều địa danh nổi tiếng của tỉnh như: La Pán Tẩn - Mù Cang Chải, Tú Lệ, Chế Cu Nha, Nậm Có...  

Do đèo thường bị sương phủ mù mịt, núi như nhô lên trên biển mây tại khu vực đỉnh đèo nên người dân địa phương đặt tên cho đèo là Khau Phạ, theo tiếng Thái có nghĩa là Sừng Trời (chiếc sừng núi nhô lên tận trời). Khau Phạ đẹp nhất vào mùa lúa chín (khoảng tháng 9 – 10) với những thửa ruộng bậc thang uốn lượn, rực rỡ sắc vàng. Đây là thời điểm được nhiều khách du lịch lựa chọn để chinh phục đèo và ngoạn cảnh. Ngoài ra, đến đây, du khách còn được ngắm những cung đường đèo quanh co giữa những cánh rừng già nguyên sơ, hoang dã. Trong rừng còn lưu giữ và bảo tồn nhiều loại động, thực vật quý như: vượn đen tuyền, voọc xám; thông dầu, chò chỉ.  

Nằm ở độ cao 2.073m so với mực nước biển, với độ dài kỷ lục gần 50km, con đèo nối liền hai tỉnh Lào Cai - Lai Châu mang tên Ô Quy Hồ (còn gọi là đèo Hoàng Liên Sơn hay đèo Mây) được mệnh danh là “đệ nhất đèo” của vùng Tây Bắc và của cả Việt Nam. Cái tên “Ô Quy Hồ” xuất phát từ tiếng kêu da diết, nao lòng của một loài chim, là hóa thân của tiên nữ nhà trời. Nàng yêu tha thiết một chàng trai vùng sơn cước nhưng mối tình không thành. Nàng hóa thành một loài chim, mỗi khi chiều về cất tiếng gọi người yêu trong khắc khoải. Chính tiếng kêu “ô quy hồ” của loài chim ấy đã được đặt thành tên cho con đèo ở vùng núi này.  

Đỉnh đèo Ô Quy Hồ giữa mây núi ngút ngàn còn được gọi với cái tên Cổng Trời. Đứng trên đỉnh đèo, phóng tầm mắt ra xa, du khách có thể nhìn thấy đỉnh Phan Xi Păng cao sừng sững, phía dưới là những thảm rừng nguyên sinh xanh mướt. Đèo Ô Quy Hồ cũng là nơi xuất hiện băng tuyết và mưa tuyết mỗi khi nhiệt độ xuống thấp. Vì thế, địa danh này được nhiều du khách tìm đến tham quan và chụp ảnh lưu niệm.    

Đèo Mã Pí Lèng nằm trên con đường mang tên Đường Hạnh Phúc nối liền thành phố Hà Giang với thị trấn Đồng Văn và thị trấn Mèo Vạc của tỉnh Hà Giang. Con đường này đã được hàng vạn thanh niên xung phong thuộc 16 dân tộc của 8 tỉnh miền Bắc Việt Nam làm trong 6 năm (1959-1965), trong đó riêng đoạn đèo Mã Pí Lèng được các thanh niên trong đội cảm tử treo mình trên vách núi làm trong 11 tháng.  

Đèo dài khoảng 20km, nằm ở độ cao khoảng 2.000m so với mực nước biển. Độ cao dốc đứng cùng những khúc cua nguy hiểm khiến khu vực đèo Mã Pí Lèng từ trăm năm trước đã được các học giả Pháp mệnh danh là “Tượng đài địa chất” mang tầm quốc tế. Nằm giữa cao nguyên Đồng Văn, một bên đèo là vách núi Mã Pí Lèng cao dựng đứng và một bên là vực sâu sông Nho Quế hun hút; phía bắc và đông bắc đèo trải dài trong tầm mắt là hàng ngàn ngọn núi đá trùng trùng điệp điệp. Đứng trên đỉnh đèo, du khách có thể quan sát toàn cảnh vùng cao nguyên đá rộng lớn, kỳ vĩ. Tại đây hiện có một trạm dừng chân cho du khách ngoạn cảnh và một tấm bia đá ghi lại những dấu ấn trong quá trình xây dựng đường đèo.  

Ngày 16/11/2009, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định xếp khu vực Mã Pí Lèng là danh lam thắng cảnh quốc gia, đèo Mã Pí Lèng được coi là khu vực di sản đặc sắc về địa chất và cảnh quan.  

Với cảnh đẹp ngoạn mục cùng ý nghĩa lịch sử hào hùng, “tứ đại đèo” mang đến lợi thế phát triển du lịch sinh thái kết hợp du lịch văn hóa - lịch sử độc đáo, ấn tượng; trở thành một trong những sản phẩm thương hiệu mang lại giá trị du lịch lớn cho các tỉnh vùng núi phía Bắc.

Phạm Phương (TTTTDL)