Múa xòe - hồn dân vũ đượm say
Cập nhật: 24/10/2007
“Đêm Mường Lò, trăng đã lên dần, vào đây anh, tay cầm tay múa xòe cùng em…”. Ánh lửa bập bùng, ẩn hiện đôi má em gái Thái ửng hồng; nồng thơm men rượu lá; chan hòa ánh trăng giữa mênh mông đất trời; câu hát vẫn mời gọi… Ai đủ sức để không nhập xòe Mường Lò đêm?
 Dân tộc Thái chiếm số đông ở đất Mường Lò. Nhắc đến người Thái Mường Lò là nhắc đến múa xòe, như nhắc đến Tây Nguyên là nói tới văn hóa cồng chiêng vậy. Bao đời nay, người Thái gửi gắm sự duyên dáng của thiếu nữ vào những áo cỏm, khăn piêu; gửi sự tinh tế, khéo léo của đôi bàn tay vào đường kim mũi chỉ dệt thêu thổ cẩm; gửi thành quả lao động sản xuất vào hương cốm đầu mùa, vào sự dẻo thơm của xôi ngũ sắc… và gửi gắm tình yêu cuộc sống, tình cảm yêu thương của người với người, khát vọng trong lao động, chiến đấu, sản xuất vào từng điệu xòe. Chỉ một động tác, một dáng đi, một dáng đứng, cách xếp đội hình, cách chuyển động tác cũng là những cung bậc, sắc thái, những ý nghĩa khác nhau mà điệu xòe chuyển tải.
Dân ca Thái từ xưa đã có lời rằng: “Không xòe không vui, không xòe cây lúa không trổ bông, không xòe cây ngô không ra bắp, không xòe trai gái không thành đôi”. Vì thế, mà chẳng cuộc vui, ngày hội nào của người Thái đất này lại vắng bóng những điệu xòe, dù là ngày vui nhỏ của mỗi gia đình hay lễ lớn của cả bản cả làng. Là lễ hội Rằm tháng Giêng, tết Xíp xí, lễ hội hái hoa ban, rồi lễ mừng cơm mới, mừng nhà mới đến cả cúng giỗ như Xên bản, Xên mường hay sinh hoạt Hạn khuống… Những điệu xòe lại nhộn nhịp, uyển chuyển cùng lời ca, tiếng khắp trong âm thanh rộn ràng, tha thiết của khèn bè, trống, chiêng, tằng bẳng, mắc hính…
Từ trước đến nay, phổ biến nhất, gần gũi nhất với cả người Thái lẫn khách đến Mường Lò là điệu xòe vòng. Những sử sách và nhiều phong tục tập quán còn lưu lại rằng, người Thái đen di cư từ Mường Ôn, Mường Ai (Vân Nam, Trung Quốc) đến sống ở Tây Bắc đã vào Mường Lò sinh sống. Có thể nói, nơi đây là một trung tâm Thái cổ ở Việt Nam với những phong tục tập quán truyền thống của dân tộc Thái. Chính vì vậy, đây cũng là nơi còn lưu giữ nhiều điệu xòe cổ của người Thái.
Cho đến nay, sau những nỗ lực giữ gìn và khôi phục, người Thái Mường Lò đã có thể diễn 6 điệu xòe được coi là một số điệu xòe cổ phổ biến nhất trong đời sống của người Thái cổ. Sáu điệu xòe này có thể diễn độc lập trong từng hoàn cảnh khác nhau nhưng cũng là những điệu xòe trong một tổng thể sống động, hoàn chỉnh và vẹn toàn ý nghĩa.
Nếu người miền xuôi có miếng trầu làm đầu câu chuyện thì đất Tây Bắc có chén rượu để làm quen; những cô gái đất Kinh Bắc có câu quan họ để mời trầu thì ở Mường Lò, phụ nữ Thái múa điệu xòe khẳm khăn mơi lảu - nghĩa là nâng khăn mời rượu. Như chính tên gọi của nó, người xòe hai tay nhẹ nhàng, uyển chuyển nâng chiếc khăn, mời chén rượu đầy với tất cả tình cảm trân trọng, tấm lòng quý khách. Chất nồng ấm trong men rượu, sự thân tình trong điệu múa… khiến không ai có thể khước từ.
Mang ý nghĩa tươi vui, phấn khởi khi mùa màng bội thu, nhôm khăn là điệu xòe sôi động, rộn ràng nhất với chiếc khăn thổ cẩm sặc sỡ quàng qua cổ, hai tay tung khăn theo nhịp điệu. Chiếc khăn thổ cẩm trong điệu xòe này cũng là sự thể hiện thành quả lao động đầy tinh tế. Điệu xòe đổn hôn (múa tiến, lùi, lộn) lại khẳng định, dù trời đất đổi dời nhưng tình người vẫn vẹn nguyên, cuộc sống có lúc nghiêng ngả nhưng lòng người không đổi thay. Với phá xí - xòe bổ bốn, vòng xòe được tách ra từng nhóm bốn người cầm tay nhau có ý rằng, dẫu có đi bốn phương trời, mười phương đất, mỗi người có lúc chia xa nhưng vẫn luôn hướng về nhau, về nguồn cội. Phổ biến nhất vẫn là điệu xòe vòng: Có thể chỉ là hai nhưng cũng có khi vài trăm người một vòng xòe, rồi có thể là một hay nhiều vòng xòe.
Trong ánh lửa bập bùng nổi lên giữa vòng xòe, tay nắm tay, vai chạm vai, chân nhịp bước theo chân, nhẹ nhàng để vòng xòe cứ xoay mãi, xoay mãi… và lúc đông người trở thành đại xòe. Vòng xòe thật náo nhiệt, rộn ràng, không ai không hòa cùng vòng xòe nên vòng xòe cứ rộng mãi, rộng mãi mà vẫn ấm áp tình. Người ta nhận thấy một tinh thần đoàn kết, tính cố kết cộng đồng khi vui khi buồn có nhau ở điệu xòe vòng. Xòe vòng còn là tiền đề để phát triển những tiết mục dân vũ của dân tộc Thái như múa hái bông dệt vải, hoa suối, múa quạt… Cuối cùng là điệu xòe ỏm lọm tốp mư - vỗ tay múa vòng tròn - được phát triển từ điệu xòe vòng, khác là người xòe không nắm tay nhau mà hai tay vỗ vào nhau lúc bên phải, lúc bên trái… Chia sẻ niềm vui trong cộng đồng khi chiến thắng, khi mùa màng bội thu, khi mừng năm mới, khi dựng vợ gả chồng… được gửi gắm trong điệu xòe này.
Giữ gìn những điệu xòe - hồn dân vũ của người Thái, những nghệ nhân già của đất Mường Lò xưa nay vẫn đang truyền lại từng cử chỉ, động tác xòe cho con cháu. Phát huy tài sản vô giá này, những cô gái Thái tiếp nhận bằng tình yêu quê hương, làng bản và cái hồn của từng điệu múa. Để hôm nay, đến Mường Lò, người lữ khách nhấp ngụm rượu nồng ấm cay cay đầu môi, đắm mình trong từng nhịp xòe mà thấy rằng, lời hát trong ánh lửa bập bùng quả thật không sai: “Mai xa rồi, trăng Mường Lò anh mang về theo...”.
Báo Yên Bái
|
 |
|